ئەو نەخۆشیەی بووە هۆی کۆچی دوایی جەهەر نامیق لە ٣- ٦ مانگدا توش بووەکەی دەکوژێت
بنەماڵەی جەوهەر نامیق هەموو گومانەکان رەتدەکەنەوە
نوچەنێت
بنەماڵەی خەباتکاری دێرین و ناوداری کورد جەوهەر نامیق سالم، لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند هیچ گومانێکیان نییە لە هۆکاری مردنی جەهەورنامیق سالم و هۆکارەی مردنەکەشیان بۆ ئەوە گێڕایەوە کە توش بەخۆشی قورسی شێرپەنجەی جگەربووە.
هەر لەکۆنگرە رۆژنامەوانیەکەدا کە لەهۆڵی چواچرا سازکرا بورهان نامق سالم برای خوالێخۆشبوو جەوهەر نامیق سالم، هەموو ئەو تۆمەتانەی رەتکردەوە کە باسی ژەهر خوارکردی جەوهەر نامیق دەکرێت وتی ” جەوهەر نامیق تووشی شێرپەنجە ببوو، ئێمە راپۆڕتی پڕ وردەكاری نەخۆشخانەمان هەیە، ئەو نەخۆشخانەیە كە خۆی تایبەتمەندی ئەو نەخۆشیانەیە، ئەگەر دەرمانخواركربووایە ئەوكات پزیشكەكانی سوێدی بە ئێمەیان دەگوت. راستیتان دەوێ هیچ ئەسڵ و ئەساسێك بۆ ئەو قسانە نییە”لەباری گومانی بنەماڵەکەشی وتی” هیچ گۆمانێكمان لە مردنی كاك جەوهەر نییە و ئەگەر گومانمان هەبووایە داوای تەشریحیمان دەكرد و هەموو لایەكیش لەوە دڵنیا دەكەینەوە”. هۆکاری وەڵام نەدانەوەی ئەو جۆرە قسانەو پرسیاری راگەیاندنەکانیش لەکاتی خۆیدا بۆ ئەوە گێڕایەوە کە” ناکرێ لەڕووی نەریت و كۆمەڵایەتییەوە ئێمە لەناو پرسەدابین و بێین وەڵامی ئەو شتانە بدەینەوەو باسی سیاسەت بكەین”.
بورهان نامیق سالم لەو کۆنگرە رۆژنامەوانییە سوپاسی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆک کۆماری عێراق و سەرۆکی فراکسیۆنەکانی پەڕلەمان کردوو لەهەمانکاتدا سوپاسی چاودیری بەردەوامی نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆکی پارتی کرد بۆ رەوشی چارەسەری جەهەوهەر نامیق سالم.
شارەزایەکی بواری میدیا کە وەک کوردێکی دیار، لەوڵاتی سوید کار دەکات، وەک خۆی وتی ناخوازێ تێکەڵ بەو هەڵەشەیەی میدیای کوردی ببێت، بۆیە نایەوێ ناوی بهێنرێت. لەبارەی قسەی راگەیاندنە کوردیەکان لەسەر ئەو باسە بۆ نوچەنیت وتی”ئەوەی لە راگەیاندنی کوردی کرا، لەهیچ وڵاتێکی دنیا شتی لەو شێوە نییە، بۆ نمونە بنەماڵەی کۆچکردوو لێدوان نادەن، بەڵام راگەیاندن وا بڵاوی بکاتەوە بەهۆی ئەوەی لێدوان نادەن، گومانمان هەیە کە کوچکردوو دەرمانخوارد کراوە، ئەمە لە میدیا جیی نابێتەوە، میدیا دەبێت شت پاک بکات و بگاتە مەلموس ئەوکات بڵاوی بکاتەوە، خۆ کاری میدیا قسەی کۆڵان و رێزم بۆ ژنان هەیە، وەک کورد دەڵێن قسەی ژنانی سەرکۆڵان نییە، چۆن دەکرێت لەکاتێکی حەساسی وەک دۆخی ئێستای کوردستان، بەهۆی ئەوەی کە بنەماڵەی کۆچ کردوویەک قسەت بۆ ناکەن، گومان لەسەر لایەنێکی سیاسی دروست بکەیت و خۆشت بەبێ لایەن لەقەڵەم بدەیت، ئەمە لێدانی سیاسیە، میدیا کاری لێدان نیە، کاری رونکردنەوەی راستیەکانە، تۆ نەخۆشێک لە نەخۆشخانەیەکی رەسمی وڵاتێکی پێشکەوتوو، لەژێر چاودیری پزیشک کۆچی دوای کردبێت، چۆن دەتوانی بڵێی گومان دەکرێت، یان هەندێ راگەیاندن بەناوی نەخۆشخانەیەکی رەسمی وڵاتێکی وەک سویدەوە قسەیان کردووە، بێ ئەوەی بیر لەلایەنی یاسایی ئەم هەڵە یاساییە بکەنەوە، بۆیە راستی ئەو دۆخەی ئێستای راگەیاندنی کوردی، وەک دۆخە سیاسیەکە فەوزایە، نەک راگەیاندن”.
هەر لەبارەی چۆنیەتی توش بوونی مرۆ بەو نەخۆشییەی کە بووە هۆی کۆچی دوایی، شۆڕشگێڕی ناوداری کورد، جەوهەر نامیق سالم، دکتۆرو رۆژنامەوان” سەروەر سالار چوچانی” بۆ نوچەنێت شێووەی ئەو نەخۆشییە شی دەکاتەوە و بەشێوەیەکی زانستی باسی توش بون و کاریگەرییەکان و هۆکارەکانی توش بوون بەو نەخۆشییە و دەرئەنجامەکانی دەکات.
سەروەر سالار چوچانی وتی”ئەوەی من شی دەکەمەوە، نەخۆشی شێرپەنجەی جگەرە، تایبەت نیە بە خوالێخۆش بوو جەوهەر نامیق سالم، چونکە من نەخۆشی و تەحلیلاتی پزیشکی بەڕێزیم نەدیوە، تا قسەی لەسەر بکەم و بەپێی یاساش کاری من نییە، بەڵکو ئەو نەخۆشخانەی کە بەڕێزیانی لێ بووە، دەتوانن قسەی خۆیان هەبێت و بنەماڵەکەشی دەتوانن. بەڵام بەپێی قسەی بنەماڵەی بەڕێزیان، نەخۆشی خوالێخۆشبوو شێرپەنجەی جگەر بووە، منیش باسی شیرپەنجەی جگەر دەکەم، نەک نەخۆشی کاک جەوهەر بەتایبەتی”.
چوچانی بۆ نوچەنێت، بەم شێوە باسی نەخۆشییەکە دەکات”شیرپه‌نجه‌ی جگه‌ر یان له‌ناو خودی جگه‌ردا سه‌رهه‌ڵده‌دات، یاخود له ئه‌ندامێكی توشبوی تری جه‌سته‌وه بۆی ده‌چێت، وه‌ك له كۆڵۆن یان مه‌مكه‌وه. له‌م بابه‌ته‌دا ئێمه زیاتر مه‌به‌ستمان له‌و جۆره‌یه كه به‌شێوه‌ی یه‌كه‌می له جگه‌ردا ڕوده‌دات، نه‌ك له شوێنی دیكه‌وه بۆی هاتبێت. ئه‌م جۆره‌ی شیرپه‌نجه ئاسایی له 50 و 60 ه‌كانی ته‌مه‌ندا ڕوده‌دات و له پیاواندا بڵاوتره له‌چاو ژنان.
هۆیه‌كانی ئەم نەخۆشییە:
1- خواردنه‌وه‌ی كحولی، به‌تایبه‌ت زیاده‌ڕه‌وی كردن له خواردنه‌وه‌یدا.
2- هه‌وكردنی ڤایرۆسی جگه‌ر له‌جۆره‌كانی بی و سی.
3- نه‌خۆشیی تری درێژخایه‌نی جگه‌ر و ئه‌و حاڵه‌تانه‌ی ده‌بنه‌هۆی به‌مۆمبونی جگه‌ر.
4-سه‌رلێتێكچونه‌كانی كۆئه‌ندامی به‌رگری، كه تێیدا كۆئه‌ندامی به‌رگری له‌شت به هه‌ڵه هێرش ده‌كاته سه‌ر خودی له‌شت.
5- به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ئاسن له له‌شدا له حاڵه‌تی “هیمۆكرۆماتۆسس”
6- شه‌كره‌ی جۆری دو.
نیشانه‌كانی ئەم نەخۆشییە زۆر دەگمەن هەستی پێدەکرێت:
1- له‌وانه‌یه هیچ نیشانه‌یه‌كی نه‌بێت، تا ده‌گاته حاڵه‌تێكی ترسناك.
2- له‌وانه‌یه ته‌نیا هه‌ندێ نیشانه‌ی گشتی هه‌بێت، كه سه‌رنج ڕاناكێشێت بۆ حاڵه‌تێكی وه‌ها ترسناك، وه‌ك نه‌مانی ئاره‌زوی خواردن و بێهێزی و دابه‌زینی كێشی له‌ش.
3- ئازار له به‌شی سه‌ره‌وه‌ی لای ڕاستی سك
4-ئاسان ڕوشانی پێست و خوێنبه‌ربون و دره‌نگ گیرسانه‌وه‌ی.
5-هه‌ڵاوسانی سك (ئاوبه‌ندی سك)
6-زه‌ردویی (زه‌ردبزنی پێست و سپێنه‌ی چاو)
پشكنین و تاقیگه:
1- له پشكنینی سه‌ر جێگادا پزیشك هه‌ست به هه‌ڵاوسان و گه‌وره‌بونی جگه‌ر ده‌كات.
2- سیتی سكان (ئه‌شیعه‌ی ته‌نوری).
3- سۆناری سك.
4- نمونه وه‌رگرتن له جگه‌ر.
5- پێوانی ئه‌نزیمه‌كانی جگه‌ر له خوێندا.
6- بڕی مادده‌ی ئه‌لفا فیتۆ پرۆتین له سیره‌می خوێندا.
چاره‌سه‌ری ئەم نەخۆشیە ئاسان نییە:
لابردنی وه‌ره‌مه‌كه به نه‌شته‌رگه‌ری له ڕێگا كاریگه‌ره‌كانی به‌ده‌مه‌وه چونی ته‌ندروستی كه‌سی توشبوه.
ئه‌گه‌ر هه‌ر زوش به شیرپه‌نجه‌كه بزانرێت و نه‌خۆشییه‌كه له قۆناغه سه‌ره‌تاییه‌كانیدا بێت، چاندنی جگه‌ر پێده‌چێ حاڵه‌ته‌كه چاره‌سه‌ر بكات. به‌ڵام ته‌نیا بڕێكی كه‌می توشبوان له‌و حاڵه‌ته‌دا پێی ده‌زانن و به‌مجۆره ده‌وروبه‌ری ته‌نیا 15%ی توشبوان كه‌ڵكی نه‌شته‌رگه‌رییان پێوه ماوه، كاتێك ده‌ست به چاره‌سه‌ركردنیان ده‌كرێ.
چاره‌سه‌ری كیمیایی و تیشك لێدان، كاریگه‌رییه‌كی ئه‌وتۆیان نییه. به‌ڵام له‌وانه‌یه به‌كاربهێنرێن بۆ پوكاندنه‌وه‌ی قه‌باره‌ی وه‌ره‌مه‌كه، تا بۆ نه‌شته‌رگه‌ری ئاسانتر بێت.
چاره‌نوسی توشبوان:
چاره‌نوسی ئه‌م حاڵه‌ته خراپه، چونكه ته‌نیا 10-20%ی وه‌ره‌مه‌كان به ته‌واوه‌تی به نه‌شته‌رگه‌ری لاده‌برێن. ئه‌گه‌ر به ته‌واوه‌تیش وه‌ره‌مه‌كه لانه‌برێت، ئاسایی نه‌خۆشییه‌كه له‌ماوه‌ی 3 مانگ تا 6 مانگدا كه‌سه توشبوه‌كه ده‌كوژێت. ماوه‌ی توشبون و پله‌ی نه‌خۆشییه‌كه ڕۆڵ له چاره‌نوسی نه‌خۆشییه‌كه‌دا ده‌بینن و له حاڵه‌تی ده‌گمه‌ندا كه‌سی توشبوی ئه‌وتۆ هه‌یه زیاتر له 6 مانگ ده‌ژی.
ڕێگاگرتن له توشبون بەم نەخۆشییە کوشندە:
1- كوتانی منداڵ له دژی هه‌وكردنی ڤایرۆسیی جگه‌ر، ڕۆڵی هه‌یه له ڕێگا گرتن له توشبون به شیرپه‌نجه‌ی جگه‌ر له ته‌مه‌نه‌كانی دواییدا.
2- دور بكه‌وه‌ره‌وه له خواردنه‌وه‌ی كحولی: به‌پێی زانیارییه‌كانی ئینسایكلۆپیدیای سه‌ربه‌خۆی ویكیپیدیا حاڵی حازر له ویلایه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا خواردنه‌وه كحولییه‌كان بڵاوترین هۆكاری توشبونن به‌م شیرپه‌نجه‌یه.
3- ئه‌وانه‌ی نه‌خۆشیی درێژخایه‌نی جگه‌ریان هه‌یه، ئه‌گه‌ر زوو زوو پشكنینیان بۆ بكرێ، زوتر پێیان ده‌زانرێ كه توشی ئه‌م شیرپه‌نجه‌یه بون و سه‌ره‌نجام چاره‌نوسه‌كه‌ی باشتر ده‌بێت.
