چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان بەدەست بێ جێگەیەوە دەناڵێن، ئەمە بەتەنها گرفتی ئەو سزادراوانە نیە كە ماوەی سزادانەكەیان چۆن و بەچ شێوەیەك لەناو هۆڵە پڕ لەتۆمەت و تاوانە جیاجیاكان بەسەردەبن، هێندەی گرفتێكیشە رووبەڕووی بەڕێوەبەرایەتی ئەو چاكسازیانە دەبێتەوە و بۆتە خەمێكی گەورەی لیژنە پەرلەمانییەكان و دەستەكانی مافی مرۆڤیش، كە چۆن دەكرێ لەناو جەنجاڵییەك كە پڕە لە گوناه و سزا بیر لە دروستكردنەوەی مرۆڤێك بكرێتەوە، خاڵی بووبێتەوە لە تاوان و كۆمەڵگەش بیگرێتەوە باوەش.
حەسیبە گەردی پەرلەمانێكی لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمانەو هەمیشە لەبیری چارەسەر كردنی ئەو خەمەی ناو چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستاندا، رۆژانەی كارەكانی خۆی لە پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەماندا جێبەجێ دەكات، ئەو دەڵێ “بەردەوام لەگەڵ لیژنەكەمان چاوێكمان لەسەر خەمی سزادراوانی ناو چاكسازییەكانە”.
(نوچەنێت) فەرهاد حەسەن
زۆری ژمارەی سزادراوان، سێ هێندەی قەبارەی چاكسازییەكانە!
بەمەبەستی بەڕێوەچوونی ئیشوكارەكانیان و چاودێری كردنی رەوشی پاراستنی مافی مرۆڤ لەناو چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستاندا، زۆرجاران لیژنه‌ی (کاروباری کۆمەڵایەتی و داكۆكی لە مافی مرۆڤ)ی پەرلەمان سەردانی چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان دەكەن، حەسیبەش كە ئەندامێكی ئەو لیژنەیەیە بەوە دڵخۆشە كە “لە رووی مرۆییەوە چاكسازییەكان هەنگاوێكی باشیان ناوە”، بەڵام كاتێك دەچنە ناو ئاپۆڕای سزادراوان و هەست دەكەن بینای چاكسازییەكان دەرەقەتی ژمارەی زۆری سزادراوان نایەن، دەكەونە هەوڵ و كۆشش بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك، (ئەو) دەڵێ “كێشەیەك هەیە بەشێوەیەكی بەردەوام رووبەڕووی چاكسازیەكانی هەرێم دەبێتەوە ئەویش نەبوونی شوێنی پێویستە بۆ سزادراوان، ئەوەش وایكردووە كە ئەو ژینگەیەی كە سزادراوان تێیدا دەژین لەقەبارەی ژمارەی سزادراوان سێقات بچووكترە”.
نابراو، تاڕادەیەك گەیشتۆتە چارەسەرێك بۆ ئەو گرفتە گەورەیە ئەویش وەك خۆی دەڵێ “كارمان لەسەر ئەوە كردووە بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی كار داوا لە حكوومەتی هەرێم بكرێ ئەو پرۆژانەی بۆ دروستكردنی بینای چاكسازییەكان لە هەرێم بەردی بناغەیان دانراوە و تەواو نەكراون، تەواو بكرێن بكرێنە بینا بۆ ئەو چاكسازیانە”.
حكومەتی هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی جێبەجێكردنی بەرنامەی چاكسازی بۆ سزادراوان كە لیژنەی مافی مرۆڤی یەكێتیی ئەوروپا سەرپەرشتی دەكات، ماوەی چەند ساڵێكە بەردی بناغەی بۆ چەندین پرۆژە داناوە بۆ دروستكردنی بینای چاكسازییەكان، بەڵام بەهۆی ئەو دۆخە ئابوورییە نەتوانراوە تەواو بكرێن.
“ئەوەی من ئاگادارم لەهەولێر پڕۆژەیەكی لەو شێوەیە هەیە بۆ چاكسازی گەوران و بەشێكی زۆری تەواو كراوە، بەهەمان شێوە لە پارێزگاكانی دهۆك و سلێمانیش بناغەی ئەو پرۆژانە بۆ دروستكردنی بینا هەیە، بەڵام هیچیان تەواو نەكراون، بۆیە ئەگەر ئەو پێشنیارو داواكاریانەی كە ئێمە كردومانە، وەزارەتی كاریش كاری لەسەر بكات و ئەو پرۆژانە تەواو بكرێن ئەوا دۆخی چاكسازییەكان بەگشتی لەهەموو رووێكەوە گۆڕانكاری ئەرێنییان بەسەردا دێ”، حەسیبە گەردی وای ووت .. بۆیە بە گرنگی دەزانێ كە حكوومەتی هەرێم لە ئاییندەدا كار لەسەر تەواو كردنی ئەو پرۆژانە بكات.
ناوبراو ئاماژە بەوەشدەكات كە رۆژ لەدوای رۆژیش ژمارەی زۆری سزادراوان دەبنە مەترسی لەسەر ئەو چاكسازیانە، ئەو نموونەیەك دەهێنێتەوە “جارێكیان سەردانی چاكسازی گەورانی هەولێرمان كرد تەنها لەماوەی یەك رۆژدا 51 سزادراوی دیكە هێنرانە ئەوێ و ژمارەیان زیاتر بوو، لەبەرانبەریشدا تەنها یەك كەس ئازاد كرا”.
بەپێی قسەكانی ناوبراو، ژمارەی زۆری سزادراوان بەتەنها لە چاكسازی هەولێر نیە ، بەڵكو لە سلێمانی زۆر زیاترە و دهۆكیش كەمێك لەهەولێر باشترە، چاكسازی سلێمانی بەهەمان شێوەی هەولێر فشارێكی زۆری سزادراوانیان لەسەر ە لەرووی زۆری ژمارەیانەوە.
تەندروستی سزادراوان
ماوەیەك لەمەوبەر لیژنەی ناوبراو سەردانی چاكسازیی هەولێر دەكەن، لیژنەكە حەسیبە رادەسپێرێ بۆ هەماهەنگی كردن لەگەل وەزارەتی تەندروستی و بەرێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی هەولێر بۆ ئەوەی چاودێری دۆخی تەندروستی سزادراوان بكات، ئەو دەڵێ “پێشتریش كە سەردانی چاكسازی نەوجەوانان و ژنانی هەولێرم كردبوو لەوێش بەهەمانشێوە كێشەی پێداویستی تەندروستییان هەبوو، لە ئەنجامی كاركردنمان لەسەر دۆخی تەندروستی سزادراوەكان بۆمان دەركەوت كە 10 لەو سزادراوانە چاكسازی گەوران، پێویستیان بە چارەسەری بەپەلە هەیە، هەندێكیان پێویستییان بە نەشتەرگەری هەبوو، دووانیش تووشی شێرپەنجە بووبوون، پەیوەندیمان بە وەزیری تەندروستی كرد ، ئەویش ئامادەیی خۆی دەربری بۆ چارەسەركردنیان و لیستی ناوەكانمان بۆ نارد، دواتر پەیوەندیشمان بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی هەولێر كرد كە هەمیشە هاوكارمانە، ئەویش ئامادەیی تەواوی نیشاندا، ئەوەبوو دووشەممەی رابردوو تیمێكی پسپۆڕی پزیشكی سەردانی كردن، گواستنیانەوە بۆ نەخۆشخانە، تا ئێستا چارەسەری هەندێكیان كراوە ئەوانەی تریش لە ژێر چاودێری تەندروستیدان”. دەشڵێ “لەبەرنامەی لیژنەكەماندایە لە داهاتوودا سەردانی چاكسازییەكانی دیكەش بكەین و كار لەسەر دابینكردنی پێداویستییەكانیان لە رووی تەندروستییەوە بكەین”.
ناوبراو لەهەوڵ و كۆشی ئەو بنكە تەندروستیانە كەمناكاتەوە كە لەناو چاكسازییەكانی هەرێمدان و چاودێری تەندروستی سزادراوان دەكەن، ئەو دەڵێ “بنكەكان وەك پێویست كاری خۆیان دەكەن، ئەگەر حاڵەتیك هەبێ كە مەترسی گواستنەوەی نەخۆشی لێبكرێت، ئەوا بەزووترین كات لەلایەن تیمی ئەو بنكانەوە ئەگوازرێتەوە شوێنی تایبەت، بەگشتی دۆخی تەندروستی چاكسازییەكان باشە “.
سزادراوان پێویستە پۆلین بكرێن
ئەو پەرلەمانتارە پێشنیارێكی پێشكەشی لیژنەكەی كردووە، تیایدا باس لە پۆلینكردن و جیاكردنەوەی سزادراوان بەپێی مادەی حوكمەكانیان دەكات، ئەو لە خاڵێكی پێشنیارەكەی دەڵێ “تەنها یەك سێكتەر لەناو چاكسازییەكان هەیە كە پەیوەندی بە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتییەوە هەیە، ئەویش (بخۆر و بازرگانانی ماددە هۆشبەرن)، پێویستە ئەو سێكتەرە كە تایبەتمەندی ئەو وەزارەتەی هەیە لە شوێنێكی تایبەت جیایان بكاتەوە و كار لەسەر چاكسازیكردنیان بكات”.
لە خاڵێكی دیكەی پێشنیارەكەیدا دەڵێ “بەشەكانی تریش لە تاوانەكان، دەكرێ بگوازرێنەوە بۆ سەر وەزارەتی داد و ناوخۆ، وەك ئەوەی لە عێراقیشدا هەیە. بێگومان كە ئەو دۆسییانە لێك جیاكرانەوە ئەوكات بە ئاسانی ئەتوانرێ بەرنامەی چاكسازی و بنەماكانی مافی مرۆڤیش بۆ ئەو سزادراوانە جێبەجێ بكرێ”.
ناوبراو تێكەڵكردنی سزادراوان بە زەنگێكی مەترسیداری ناو چاكسازییەكان دەزانێ و دەڵێ “خەڵكانێك هەبووە لەسەر بابەتێك گیراوە بەڵام كەئازاد كراوەو هاتۆتە دەرەوە، ئەو كەسە بۆتە سەرۆكی باندی دزان، ئەوەش زەنگێكی مەترسیداری ناو چاكسازییەكانە كە بەهۆی تێكەڵكردنی سزادراوان كە هەموجۆر تاوانیان هەیە لەناو یەك هۆڵدا، خەڵك هەبووە چەندینجار ئازادكراوەو سەرلەنوێ گەڕاوەتەوە ، كە هەرجارەو بەتاوانێكەوە سزادراوە، هۆكاری ئەوانەش هەمووی زۆربوونی ژمارەی سزادراوان و تێكەڵكردنیانە لەگەڵ یەكتری. كەواتە دەستەی چاكسازییەكانیش ناتوانن وەك پێویست كاری خۆیان بكەن و بەهۆی ئەو گرفتانەوە هەموویان رەنج بەخەسارن”.
بۆ ئەو سزادراوانەش كە حوكمی تاهەتاییان هەیە دەڵێ “پێویستە چاكسازییەكی تایبەت بەخۆیان هەبێت، چونكە ئەوانە حوكمەكانیان بڕاوەتەوە”.
كاری دادگاكان سستە
حەسیبە نموونە دەهێنێتەوە “حاڵەت هەبووە و گەیشتۆتە لیژنەكەمان كە كەسێك سێ مانگ راگیراوە تەنها بۆ ئەوەی سزاكەی لە دادگاوە بۆ جیابكرێتەوە، لەكاتێكدا سزادانەكەی تەنها یەك مانگ بووە، كەواتە كێ ئەو دوومانگ راگیرانەی بۆ قەرەبووودەكاتەوە ؟” بۆیە دەشڵێ “پێویستە وەزارەتی داد و ئەنجومەنی دادوەری و وەزارەتی كار لەگەڵ لیژنەكەی ئێمە و دەستەی مافی مرۆڤ، هەموومان بەیەكەوە كار بكەین بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە. هەم بۆ ئەوەی دۆسییەكان لە دادگاكان زووتر یەكلایی بكرێنەوە، هەم ئەوانەی راگیراون زووتر سزاكانیان دەستنیشان بكرێت”.
من لەگەڵ لێبوردنی گشتی نیم !
لەبارەی یاسای لێبووردنی گشتیش ناوبراو وەك ئەندامێكی لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمان لەگەڵ ئەوە نیە كە یاسای لێبوردنی گشتی لەهەرێمی كوردستان جێبەجێ بكرێ، بەڵام دەڵێ “ئەگەریش جێبەجێ بكرێ با ئەو ماددانەی كە مەترسییان لەسەر ئاساییشی نەتەوەیی و خراپكردنی ژینگەی هەرێمی كوردستان بەگشتی نیە، بە لێبوردنێكی تایبەت بۆیان بكرێ، بەڵام بەگشتی ئەو تاوانانەی ئێمە بینیومانن لەناو چاكسازییەكان بەتایبەتیش حوكم و تاهەتایی و سێدارەن، ئەوانە زەنگی مەترسیدارن”.
ناوبراو ئاماژە بەوەشدەكات كە “هەرچەندە یاسای لێبوردنی گشتی لەدەسەڵاتی پەرلەمانی كوردستانە بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی داد، بەڵام گرنگیشە كە وەزارەتەكانی ناوخۆ و كاروباری كۆمەلایەتیش هەماهەنگی ئەو یاسایە بن، بۆ ئەوەی ئێمە وەك پەرلەمان تاكلایەنە بڕیار لەسەر ئەو یاسایە نەدەین”.
