ئەسەد وەك موبارەك ناكات توندوتیژانەتریش لەقەزافی مامەڵە دەكات
بۆ عەلەویەكانی دەوروبەری ئەسەد مانەوە و رووخانی رژێمەكەی مەسەلەی ژیان و مردنە
نوچەنێت لەگۆڤاری سڤیلەوە
مەریوان عومەر
لەگەڵ كۆنگرەی هەرێمایەتی حزبی بەعسی ئیشتیراكی فەرمانڕەوای سوریا، لە حوزەیرانی ساڵی 2000، كاتێك “بەشار ئەسەد” دوای مردنی “حافز ئەسەد”ی باوكی بووە سەرۆكی وڵات، سووریەكان ئومێدێكی گەورەیان لادروست بوو، دوای ئەوەی ئەسەدی كوڕ بەڵێنی كرانەوە و مەودای بەرفرەوانتری ئازادی و رێگەدان بە پێكهێنانی حزبی تازە و ئازادی رۆژنامەوانی و دەستپێكردنی دیالۆگێكی نیشتیمانی پێدان، بەتایبەت كە هاوشان بەو بەڵێنانە، چەند بڕیار و فەرمایشتێكی كۆماریی دەركرد و زیندانی بەناوبانگی “المزە”ی داخست و 600 گیراوی سیاسی ئازادكرد و رێگەیدا دا بەحزبە سیاسیەكان بڵاوكراوەی ئاشكرای خۆیان هەبێت، سەرەڕای دەرفەت رەخساندن لەبەردەم رۆژنامەوانی ئازاد و سەربەخۆ و ئاماژەكانی دەسپێكی قۆناغێكی تازە لەژیانی سیاسی ئەو وڵاتە، بەڵام مانگی هەنگوینی سوریەكان زۆر خێرا بەكۆتاهات وخەونەكانیان بوو بەهەڵم، كاتێك سیاسەتی تووندی چاودێریی و سانسۆر و سەركوتكارانەی پێشوو جارێكی تر گەڕایەوە.
لەساڵی 2004ەوە حزبی بەعس و رژێمەكەی بەشار ئەسەد لەئاستی ئابووریشدا سیاسەتی “ئابووریی بازاڕی كۆمەڵایەتی” راگەیاند، بێ ئەوەی مانا و ناوەڕۆكی ئەم سیاسەتە روون بكاتەوە. هەرچەندە بەهۆی كەڵەكەبوونی سەرمایەی بیانی و عەرەبی و عێراقی و لوبنانیش (بەهۆی كێشە ناخۆكانیانەوە) لە سوریادا، لەرووكەشدا سوودی بە ئابووری ئەم وڵاتە گەیاند، بەڵام لەراستیدا ئەم واقیعە ئابوورییە بووە هۆی دەركەوتن و بەرزتربوونەوەی زیاتری چینێكی دەوڵەمەند و بزنسمان و بەرپرس و كاربەدەستان لەلایەك و هەژارتربوونی زیاتری هەژارانی ئەم وڵاتەش لەلایەكی ترەوە، هەموو ئەوانە لەسەر حیسابی پوكانەوەی چینی مامناوەندی ئەو كۆمەڵگایە بوو.
نزیكەی 200 رۆژنامە و گۆڤار و كەناڵی تەلەفزیۆنی و رادیۆیی هەن، تەنیا زمانحاڵی بزنسمان و بازرگانانن، ئەوانەی بەهیچ جۆرێك ئاگایان لە نەهامەتی خەڵكانی هەژار نیە، ئەو خەڵكە هەژارەش لەلایەن خۆیانەوە، بەتایبەت لەگەڵ رووداوە سیاسیەكانی ئەم ناوچەیە، لەرێگای ماڵپەڕە كۆمەڵایەتیەكانی “فەیسبووك” و “تویتەر”ەوە گوزارشت لەخۆیان دەكەن و پەیوەندی بەیەكترەوە دەكەن. هەرئەمەش ترسی خستە دڵی رژێمی سوریا، بەتایبەت لەگەڵ دەسپێكردنی ناڕەزایەتیەكان لەچەند شارێكی ئەم وڵاتە، بەهۆیەوە جارێكی دیكە رژێمەكەی ئەسەد دەستی كردەوە بە بەڵێنپێدان بەخەڵك، هاوشێوەی بەڵێنەكانی ساڵی 2000، كە بۆ سوریەكان جێگای متمانە نیە.
لەئێستا لەگەڵ سەرهەڵدانی خۆنیشاندان و ناڕەزایەتیەكان لەچەند شارێكی سوریا، هەموو لایەك چاویان لەسەر بارودۆخی سوریا و چارەنوسی رژێمەكەیەتی، پێشبینی جۆراوجۆریشیان بۆ چارەنوسی بەشار ئەسەد هەیە.
ئیسرائیلیەكان وەك وڵاتێكی دراوسێی سوریا، كە هەر گۆڕانكاریەكی سیاسی لەم وڵاتەدا كاریگەری لەسەر ئەوانیش دەبێت، تێڕوانینی جۆراوجۆریان لەبارەی چارەنوسی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا لادروست بووە. دەزگا راگەیاندنە ئیسرائیلیەكانیش پرسیاری جۆراوجۆر دەوروژێنن: ئایا ئەسەد هاوشێوەی موبارەك وڵات جێدەهێڵێت؟ یا هاوشێوەی قەزافی پەنا دەباتە بەر توندوتیژی و هێزی سەربازی دژ بە گەلەكەی خۆی؟
بەڵام رۆژنامەی “یەدعوت ئەحرەنوت” و ژمارەیەك پسپۆری سیاسی ئیسرائیلی بۆچوونێكی دیكەی جیاواز لەم دوو رایەی سەرەوەیان هەیە.
دكتۆر “موشی ماعوز” پسپۆری كاروباری ئیسلامی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی عیبری لەقودس پێی وایە رژێمی سوریا گەر ناڕەزایی و خۆنیشاندانەكانی ئێستای دانەمركێتەوە و كۆنترۆڵ نەكرێت، زۆرتووندتر لەهەڵوێستی ئێستای پەنا بۆ بەكارهێنانی هێز دژ بە گەلەكەی خۆی دەبات، تەنانەت توندوتیژانەتر لە قەزافی. دكتۆر ماعوز دەڵێ “سەرۆكە گەنجەكەی سوریا دەجەنگێ لەپێناو مانەوەیدا، ململانێكانی ماوەی داهاتووش زۆر توندوتیژ دەبن، بەشار ئەسەد وا بەئاسانی خۆی بەدەستەوە نادات”. لەپێشبینركردنی رووداوەكانی رۆژانی دواتریشدا، دەڵێ “دەبینین بەشێوازێكی توندوتیژانەتر راستەوخۆ تەقە لەخۆنیشاندەران دەكرێت، هاوشان بەهەڵمەتی رەشبگیریی و ئەشكەنجەدان، دەبێ بزانین كە رژێمی سوریا كەمینەیە لەم وڵاتە، پەنا بۆ هەموو شێوازێكی رێگەپێدراو و قەدەغەكراو دەبات تا كۆنتڕۆڵی بارودۆخەكە بكات، چونكە عەلەویەكانی سوریا بە زەبری دەزگا ئەمنیەكان لەفەرمانڕەوایەتیدا ماون، كە هەر خەڵكی سەر بە تاقمەكەی خۆیان لەسەركردایەتیەكەیدان، بەهۆی ئەمەشەوە گەندەڵی و بێكاری و شكستی ئیداری لەئاستێكی بەرفرەواندا لەم وڵاتە بڵاوبۆتەوە”.
هەروەك پێشی وایە دوو ئەگەر لەبەردەم رژێمەكەی ئەسەددا هەیە، یا ئەوەتا ئەفسەرێكی عەلەوی سوپای سوریا كودەتای بەسەردا بكات، كاتێك بزانێت بۆتە بارگرانی بەسەریانەوە، یا ئیخوانەكان بتوانن دەسەڵات لەژێر چنگی ئەسەد دەربێنن، كە ئەوان هەچەندە هێزی چەكدار نین، بەڵام بە ئایدۆلۆجیای سیاسی و فیكریانەوە دەتوانن شەقامی سوری بجوڵێنن.
دكتۆر “ئیال زیسر” پسپۆری كاروباری سوریا و لوبنان لەزانكۆی تەلئەبیب، پێی وایە ئەم خۆنیشاندانانەی ئێستای سوریا بەم قەبارەیەوە گوزارشت لەزۆرینەی خەڵكی سوریا ناكات، بەڵام كاتێك دانیشتوانی دیمەشق كە 5.5 ملیۆن كەس دەبن دەرژێنە سەر شەقامەكان، ئەوكات دەتوانرێت بگوترێت رژێمی سوریا لەكۆتایی نزیك بۆتەوە.
لەبارەی چارەنوسی ئەسەدەوە دكتۆر زیسر دەڵێ “ئەسەد هێز دژ بەخەڵك بەكار دەهێنێت، ئەمانەش تەنیا خانەوادەیەكی فەرمانڕەوا نین، رژێمی سوریا رژێمێكی تایەفیە، عەلەویەكان بە هێزە كۆمەڵایەتی و سیاسی و سەربازیەكەیانەوە لەدەوری ئەسەد كۆبوونەتەوە و رێگرن لەرووخانی رژێمەكەی، چونكە بۆ ئەوان مانەوەی رژێمەكەی ئەسەد مەسەلەی ژیان و مردنە”.
“عاموس جەبلوع” نوسەر و رۆژنامەنوسی ئیسرائیلی لەوتارێكی رۆژنامەی “مەعاریف”ی عیبیریدا نوسیویەتی، كە توشی سەرسوڕمان بووە كاتێك بینیویەتی رژێمی سوریا تەقەی راستەوخۆ لە خۆنیشاندەران دەكەن، توشی شۆكێكی زیاتریش بووە، كاتێك بینیویەتی بەشار ئەسەد قسە بۆ پەرلەمانتارانی ئەو وڵاتە دەكات، ئەوانیش بەكۆی دەنگ رژێمەكەی ئەسەد بە باشترین رژێم بۆ وڵاتەكەیان دەبینن، بێ ئەوەی تەنیا دەنگێكی جیاواز لەنێو نوێنەرانی گەلی سوریادا هەبێت.
دۆناڵد رامسفیڵدی وەزیری بەرگری پێشووی ئەمریكا لە ئیدارەكەی جۆرج بوش، لەدیمانەیەكی گۆڤاری “دیر شبیگل”ی ئەڵمانیدا سەرەڕای رەخنەگرتنی لەرۆڵی ئەمریكا لەجەنگی لیبیا و هەڵمەتەكانی هێزە نێودەوڵەتیەكان بۆ سەر لیبیا، كە پێی وایە ئامانجەكانیان روون نیە، پێشی وایە زۆر گرنگترە بۆ ئەمریكا بایەخ بە ئێران و سوریا بدات، كە حەز و ئارەزوویەكی قوڵیش لای گەلەكانیان هەیە بۆ كۆتایی پێهێنانی رژێمەكانیان، بەتایبەت كە ئەم دوو وڵاتە زۆرترین زیان و مەترسیان بۆ سەر بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا هەیە، لەپاڵپشتیكردنیان بۆ “حیزبوڵڵا” و رێكخراوە تیرۆریستیەكانی دیكە و پلاندانان بۆ دەستێوەردان و زیانگەیاندن و رێگرتن لە هەوڵەكانی ئەمریكا لە ئەفغانستان و عێراق، بەجۆرێك رۆڵی دیار دەگێڕن لە ناسەقامگیری بارودۆخی ناوخۆی ئەم وڵاتانە.
