نەجیبە مەحمود، چالاکی بواری مافەکانی ئافرەتان سەبارەت بە توندوتیژی دەرهەق بە ژنان لە گفتوگۆیەکی نوچەنێت دەڵێت: توندوتیژی کلتورێکە تایبەت نییە بە نەتەوەو ناوچەیەک، بەڵکو لە سەر ئاستی جیهانی بە شێوازی جۆراوجۆر پەیڕەودەکرێت.
نوچە: پیاوی کورد بۆچی توندوتیژە؟ رەهەندەکانی توندوتیژی لە کۆمەڵی کوردی چین؟
نەجیبە مەحمود: توندوتیژی پەیوەست نییە بە نەتەوە و ناوچە و کلتورێکی دیاری کراو، بەڵکو لەسەر ئاستی جیهان بە شێوازی جۆراوجۆر پەیڕەوە دەکرێت و بەردەوام بوونی هەیە، بەڵام ئەوەی کە دەکرێت جیابکرێتەوە توندوتیژی لە رۆژهەڵاتی ناوین بە گشتی کوردستان بەتایبەتی، کوشتنی ژن لە ژێر ناوی شەرەفە، بێگومان ئەوەش هۆکارگەلێکی زۆری هەیە کە بووەتە هۆی بەهێز بوونی حەزی پاوانخوازی دەسەڵات لە لایەن رەگەزی بەرامبەر کە ناتوانین نەڵێن، نەبونی سیستەمێکی بەهێزی حوکمرانی دادپەروەر لە سەرجەم کایە ( سیاسی ،کۆمەڵایەتی ، پەروەردەیی، یاسایی، فەرهەنگی، ئابوری ..هتد ) بێ کاریگەر بوون، گومانی تێدانیە دەسەڵاتداران و هێزە سیاسیەکان بێبەری نەبوون لە رۆڵ بینیان لە راهێنان و پەروەردە کردنی تاکێکی توندوتیژ، کە رەنگە لە پرسیارەکانی دی وەڵامیان هەبیت .
نوچە: کورد وەک نەتەوە، لەرووی خاک، کلتور و کەسایەتییەوە داگیرکراوە؟ ئایا دەکرێت ئەم دۆخە لە هۆکارەکانی توندوتیژی بێت؟
نەجیبە مەحمود: حەتمەن دۆخێکی وەها ناتوانێت بێ کاریگەربێت بەڵام دەکەوێتە سەر ئەوەی نەتەوەیەکی زیندوو بۆ خۆی چی دەوێت ؟! یان ملدەدات بۆ داگیرکاریەکان یان رێگە چارەسەری بۆ بەرەنگاری داگیرکارییەکان دەبێت؟ لێرەدا دەتوانم بڵێم ئێمەی کورد ، ناڵێم بەگشتی چونکە هەرناوچەیەک بارودۆخێکی تایبەت بە خۆی هەیە، بەڵام ئەگەر باسی باشور بکەم، ئەوە ناهەقی ناکەم کە بڵێم خۆمان وەک نەتەوە دەستپێشخەر و یارمەتیدەری هێزەداگیرکارەکان بووین بۆ سڕینەوەی کلتور و ناسنامە و شوناسی تایبەت بەخۆمان، بەشێوازی جۆراوجۆر، بەتایبەت لە رێگەی (میدیا وپەروەردە وئابوری و تەنانەت سەربازیش ) جا لە وەها دۆخێکدا کە خۆمان داینەمۆ و خوڵقێنەر بین چۆن دەتوانی گلەیی لە هێز و دەوڵەتە داگیرکارەکان بکەین، کە چەندین کەناڵی گەورە تەرخان کراوە بۆ هێنان و پەخشی فیلم و دراماکانیان، کە جگە لە بڵاو کردنەوەی روحی تۆڵەسەندەوە و دروستکردنی ڕق، ڕاهێنان لەسەر فێرکردنی شێوازەکانی توندوتیژی و سوکایەتی و دژایەتی، هیچ سودێکی تر بە کۆمەڵگە ناگەیەنێت کە دەیان جار ناڕەزایەتی دەڕبڕدراوە بۆ راگرتنیان بە هۆی لێکەوتە سلبیەکانیان بەڵام هیچ ئەنجام و وەڵامێکی نەبووە .. سەردەمی حیزبی بەعسیش هەر داگیرکراو بوون وەک نەتەوە و کلتور و زمان، بەڵام میللەتێکی زیندوو بووین بۆیە بەعس نەیتوانی تا سەر خۆراگر و بەردەوام بێت لەسەر سیاسەتە فاشیزمیەکەی، بەڵکو گەلی کورد بە هەموو شێوازێک بەرەنگاری دەبویەوە ، تا ڕادەیەکی باش هونەر و ئەدەب کاریگەری راستەخۆی هەبوو لەسەر تاکی کوردی لەو سەردەمە ، لە بەهێز کردنی ئینتیما ی تاک بۆ خاک و نیشتیمان کە لەگەڵ ئەو هەموو( ترس و تۆقاندن و زیندانی و سێدارە و راوەدونان) بەڵام هێشتا زۆر بەروونی لەناو خوێندکار و زانکۆکان و رۆشنبیران هەستی پێدەکرا، دەسەڵاتی خۆجێیی کورد، دوای راپەرین بەهەموو شێوەیەک ئەو ئینتیمایەی لە ناخی تاکەکان و هاوڵاتییان کوشت.
نوچە: لە ساڵانی نەوەدەکان، حزبی ئیسلامی کاریان لەسەر کۆمەڵگە دەکرد، لە مزگەوت و زۆر وانەی قوتابخانەکان بەپێی ئایدۆلۆژیای مامۆستا دەکرانە وانەی ئاینی، وانەی ئاینی لە ماڵەکان دەخوێندرا، پێتوایە ئەوە لەو سەردەم هۆکاری توندوتیژی دژ بە ژنان بوو؟ ئایا لە ئێستادا کاریگەری ماوە؟
نەجیبە مەحمود: هیچ گومانی تێدانیە کە هێزەکان رۆڵی زۆریان هەبوو لە دروست کردنی جیاکاری رەگەزی و بەهێزکردنی دەسەڵاتی پاوانخوازی لە ناو پیاواندا بە شێوازی جۆراوجۆر، نەک بەتەنها لەناو ئیسلامییەکان بەڵکو لەناو هەمو هێزەسیاسیەکاندا. هەرکاتێک هەر هێزێک ویستبێتی رێگری لە بەرەوپێشبردنی ژنان بکات پەنای بۆ ئاین بردوە لەژێر پەردەی ئاین پاشەکشەی بە بزوتنەوەی ژنان کردوە .
بەڵێ لە دوای راپەڕین بەهۆی بارودۆخی سیاسی ، کۆمەڵایەتی و ئابوری هێزە ئیسلامیەکان توانیان بە سود وەرگرتن لە کاری خێرخوازی و کۆمەڵایەتی گەشە بکەن، بەڵکوببێتە هۆی سەرهەڵدانی هێزی ئیسلامی سیاسی دیکەش لەژێر ناو وئاڵای جیاواز و کاریگەری نەرێنیان هەبێت لەسەر گەنجان بەتایبەت (تەماتە تێگرتن و تێزاب و فیکە و هۆیها و سوکایەتی بە ژنان ) لە شەقام و شوێنە گشتیەکان، بەڵام خۆشبەختانە هێزی بەرەنگاربوونەوە لە لایەن ژنان بەهێزو کاریگەر بوو، کاریگەری خۆمان هەبوو چونکە بە هەموو کەموکوریەکانەوە ئیرادە و باوەرێکی بەهێزی ژنانە هەبوو. دەتوانم بڵێم تاڕادەیەک یەکگرتن و لێکتێگەیشتن لە نیوان رێکخراوەکان و ژنان بە بێ جیاوازی هەبوو لەسەر خاڵی هاوبەش و بەرژەوەندییە گشتیەکانی ژنان، تەنانەت لە سەردەمی شەڕی ناوخۆشدا ژنان ملیان نەدا بۆ ملکەچبوونی ململانێ هێزە سیاسییەکان، ئەوەش بە باوەری من دەسکەوتێکی گرنگ بوو گەر بەردەوامی هەبوایە دەتوانم بڵێم تاکە رێگەی سەرکەوتنی بزووتنەوەی ژنان بوو بەسەر بیری پیاوسالاریدا و نەهێشتنی جیاکاری رەگەزی بەڵام بۆ مێژوو ئەوەشمان بیر نەچێت کە ململانی سیاسی و شەڕی ناوخۆ چەند زیان و ماڵوێرانی بۆ خەڵک هێنا هێندەش خزمەتی هێزە ئیسلامیە سیاسییەکان و بەهێزکردنیانی کرد. بە هۆی دوو ئیدارەیی و راکێشانیان بۆلای خۆیان و راگرتنی باڵانسی هێز لەلایەن دوو هێزە دەسەلاتدارەکە، ئەگەر بڵێم دەسەڵات بوونی هێزە ئیسلامیەکانی پێباشتر بوو لە چەپەکان هەڵە نیم، بەڵکو هەمیشە کەسانی ئازادیخواز و چەپەکانیان بە مەترسیدارتر دەزانی لە مەیدانی کار و خەباتدا. هەر بۆیە بە هەموو شێوازێک رێگریان لە چەپەکان و ئازادیخوازن دەکرد، تا گەیشت بە کوشتنی ئەندامانی سەرکردایەتی حزبە چەپەکان و ئەندام و دۆست و لایەنگرانیان ، هاوکاری هێزە ئیسلامیەکانیان دەکرد دیارە ئەوەش بێ بەرژەوەندی دەسەڵاتداران نەبوو .
نوچە: لە نەوەدەکان تێزاب کردب بە دەست و قاچی ئافرەتانی چالاک و ئەو ئافرەتانەی باڵاپۆش نەبوون، ببوە مەترسی ئارایشتگاکانی ژنان دەسوتێنران، هۆکاری ئەمە چیبوو؟
نەجیبە مەحمود: پەندێکی کوردی هەیە دەڵێت ( گەورە ئاو دەڕژێنێت و گچکە پێی لێدەخشێنێ ) هێزە سیاسییەکان یەکەم کاریان دوای راپەرین، پاکتاو کردن یان بڵێن ( تەسفیە حساب بوو ) لە ژێر بڕوبیانوی جیاوازی وەک ( ئەخلاق ،هاوکاری رژێمی بەعس ) هەستان بە کوشتنی دەیان ژنی بێتاوان و بێ دایک کردنی منداڵان، کە ئەوە سەرتایەکی خراپ ومەترسیدار بوو بۆبە ئاساییکردنی توندوتیژی و کوشتن لەژێر هەربڕوبیانویەک یا لە ژێر ناوی “رەوشت وئەخلاق” کە زۆر جار بۆ تەسفیە حیسابی نەیاران یان دزی و جەردەیی سودی لێوەردەگیرا کە دواتر تۆمەتی ئەخلاق بدرێتە پاڵ کەسەکان چونکە بە سود وەرگرتن لە یاسای عێراقی، و بریاری (١١١) پشتیوانی لە تاوانباران دەکرد، کە بە تاوانی کوشتن لە ژێر ناوی شەرەف سزاکەی بۆ کەمدەکرایەوە بۆ شەش مانگ، ئەگەردەستپێکی پێکهێنانی دەسەڵاتێکی خۆجێی ،راپەرینی میللەتێکی زوڵم لێکرا و تینوی ئازادی و یەکسانی بێت و وا بێت چاوەروانی چی لە هاوڵاتیەکانی دەکەیت ؟؟؟
نوچە: هەر لە دوای راپەڕین بە لیست ناوی ژنان بە جۆرەها بیانوو بڵاودەکرایەوە بۆ کوشتن، ژنانێکی زۆر کوژران و فەتوای کوشتنیان دەدراو فڕێدەدرانە سەرشەقامەکان، ئەم فەتوایانە لەلایەن کەسانی نادیارەوە دەدران پێتوایە هۆکارەکەی چیبوو؟
نەجیبە مەحمود: لە وەڵامی پرسیارەکانی سەرەوە بە کورتی ئاماژەم بە هەندێ خاڵ کردوە کە رەنگە پەیوەندی هەبێت بەو پرسیارەشەوە ، من بە یەک دێڕ وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەمەوە، ئەویش بەرای من هیچ کات دەسەڵاتداران و هێزە سیاسیەکان بێئاگا نەبوون لە روداوەکان، بەڵکو هەندێک جار زۆر بەروونی و ئاشکرا پشتیوانی لە تاوان و تاوانبارەکان کراوە، بە داڵدەدان و رێگە نەدان بۆ گەیاندنیان بە سزای یاسایی.
نوچە: لە ئێستادا کە یاسای باشی باری کەسێتیمان هەیە، سزای توند بۆ بکوژانی ژن دانراوە بەڵام هەر دەکوژرێن. هۆکارەکەی چییە؟ لە وڵاتێکی وەکو سوید کە یاسا بەرقەرارەو جێبەجێ دەکرێت بەڵام پیاوی کورد هەر ژن دەکوژێت. ئایا یاسا بەس نییە بۆئەوەی ئەم توندوتیژیە رابگرین؟
نەجیبە مەحمود: بەرای من هێشتا یاساکان لە هەرێم یاسایەکی دادپەروەر نین کە بە بێ جیاوازی لەسەر بنەماکانی ماڤی مرۆڤ سەروماڵ و مافی تاکەکانی تێدا پارێزراو بێت، بەڵام بە هەموو کەموکورتی وتێبینیەکانی سەر یاساکان بە هەوڵی ئازادیخوازنەی ژنان هەندێک یاسا ئاڵوگۆری تێدا کرا یان دەرکرا ، بەلام هێشتا وەک خۆی جێبەجێ ناکرێت و لە ئاستی وەڵامدانەوەی کێشەکان نین ..دیارە ئەوەش هۆکاری خۆی هەیە لەوانە (ملنەدانی دەسەڵات بۆ بە دەستەوەدانی تاوانبارانی ئەندام یان لایەنگرانی خۆیان، داڵدەدانی تاوانباران و ئازاد کردنیان بە بیانوی جیاواز هەورەها هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە رێگەی ( رێککەوتن یان سوڵحی تایفەگەری ) دوولایەنەکە .. دامەزراندنی بنکە کۆمەڵایەتییەکانی هێزە سیاسییەکان بۆ چارەسەر کردن و یەکلایکردنەوەی کێشەکان، کە بەرای من ئەوە بە شێوەیەک لە شێوەکان دەتواندرێت وەک بەدیل یان جێگرەوەی یاسا تەماشابکریت، کە لە ڕابردوودا سەلمێندراوە ، دەیان کەیسی ژنان لەسەر داواوخواستی هێزە سیاسییەکان تەسلیم بە کەسوکاریان کرایەوە و دواتر کوژران و کەسیکش خۆی نە بە خاوەن ونە تاوانبار و نە بەشەرمەزار نەزانی.
نوچە: لە کوردستانی باشور تا ئێستا بزووتنەوەیەکی فیمینیزمی یەکگرتوو و زیندوو نییە کە ئامانجی هاوبەش کۆیان بکاتەوە، هۆکارەکەی چییە؟
نەجیبە مەحمود: هۆکارە هەرەسەرکیەکەی بۆ چەند خاڵێک دەگەڕێطەوە، کە لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە هەندێکی بکەم:
١. ململانێی سیاسی یەکێک بووە لە هۆکارە سەرەکییەکانی پەرش و بڵاوی و دابەش بوونی ژنان بەسەر هێزە سیاسیەکان و جێبەجێکردنی ئەو ئەجێندا سیاسیانەی بۆیان دیاری کراوە، کە مەسەلە و کێشە ورێگریە ئەساسیەکانی بەردەم بەرەوپێشچونی ژنان، نەبوونەتە یەکەمین کاری رێکخراوە ژنانیەکان. ٢. نەبوونی روئیایەکی روون و دیاریکراو بۆ چۆنێتی دەست بردن بۆ دەستنیشانکردنی کێشە و هۆکار و چارەسەرەکان .
٣. نەبوونی هۆشیاری تەواو بە ماڤ و ئەرکەکان .
٤.نەبوونی دامەزراوەیەکی گشتی بێلایەن، بۆ راهێنان و پەروەردە کردنی ژنان بۆ ئاشنا بوون بە ئەرک و مافەکان .
٥.نەبونی پشتگیری مادی و مەعنەوەی دوور لە بیر تەسکی حیزبی و بێلایەنانە، چ لە لایەن دەسەڵاتداران و چ لەلایەن کۆمەڵگە لە پێناو گەشە کردنیان و خزمەت گەیاندن بە کۆمەڵگە.
نوچە: نەپێکانی ئامانج بەشێوەیەک کە مەبەستی فیمینست و چالاکانی بواری مافەکانی ئافرەتانە، لەلایەن رێکخراوە مەدەنییەکانەوە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟ نەجیبە مەحمود: دیارە من وەک خۆم ئەوە بەتەنها بەئەرکی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ورێکخراوەکانی ژنان نابینم ، راستە دەبێت رۆڵ و نەخشی گرینگیان تێدا هەبێت بەڵام دەبیت بە هەماهەنگی لەگەڵ دامەزراوە گشتیەکانی وەک ( فەرهەنگی ، کۆمەڵایەتی، دادوەری، پەروەردەیی ، ئابوری ، هونەری ..هتد) بێت .. وەک هەموو دامەزراوەکانی تر رێکخراوە مەدەنیەکانیش بێبەش نەبوون لە ململانێی سیاسی و حیزبی ، لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانم بڵێم رێکخراوە مەدەنیەکان لەگەل ئەوەی بێکاریگەر نەبوون، بەڵام دیسان دابەش دەبنە سەر دوو جۆر:
جۆرێکیان، دروستکراوی دەستی حیزبەکان و پابەندبوون بە سیاسەتی گشتی حیزبەکانیان و خزمەت کردن بە ئایدۆلۆژیاکانیان .
بێگومان بۆ ئەو مەبەستەش هەموو هاوکاری و پشتیگریەکی مادی مەعنەویان بۆ فەراهەم دەکریت وراگەیاندنەکانیش دەخرێنە خزمەتیان . ٢.بێلایەن و کار کردنی بەپلان بە پێ زەرەورەتی کێشەکانی کۆمەڵگە و هەوڵدان بۆ گەشە کردنیان، بەڵام ئەم گروپە هیچ جۆرە هاوکاری و پشتگیری مادی و مەعنەوی ناکرێن، زۆر جار رێگرییان لێ دەکریت و تەنانەت راگەیاندنەکانیشان بایکۆتی چالاکیەکانیان دەکات . ئەوەی ماوە بیڵێم ئەوەیە رێکخراوەکانی مەدەنی بە گشتی، دەبێت هەڵقولاو و زادەی کێشە واقیعیەکانی کۆمەڵگە بێت، واتە زەرورەت دروستی کردبن تا بتوانن رێگە نیشاندەر و داکۆکی کارێکی راستەقینەی کۆمەلگە بن، نەک تەنها لە پێناو وەر گرتنی بودجە پرۆژەیان هەبیت، دەبێت پڕۆژەکان هێندە جددی و کاریگەر بن و خۆیان ببنە هۆکاربۆ دابین کردنی سپۆنسەر، ئەوە ناڵێم کە لە ناو رێکخراوەکاندا هەر نییە بەڵام دەتوانم بڵێم بە پەنجەی دەست دەژمێردرێن گەر ناهەقی لە رێکخراوە مەدەنیە فعلیەکان نەکەم.
