م. حەسەن پێنجوێنی: هۆکارێکی گوێنەگرتنی خەڵک بۆ لیژنەی فتوا دەگەڕێتەوە بۆ بێدەنگبوونی ئەو لیژنەیە لە هەندێ مەسایلدا

تەوەر : فرەفتوایی و لیژنەی فتوا لەکوردستان

م. حەسەن پێنجوێنی:

هۆکارێکی گوێنەگرتنی خەڵک بۆ لیژنەی فتوا دەگەڕێتەوە بۆ بێدەنگبوونی ئەو لیژنەیە لە هەندێ مەسایلدا

سوفیانی کوڕی عویەینە و سەحنوون کە دووگەورە زانای تابیعی بوون دەفەرموون: کێ لەناو زانایاندا کەمترین زانیاری هەبێ ئەوە جورئەتی فتوادانی زیاترە

پاشاگەردانیی فتوادان لەهەموو بارەیەکەوە زیانی زۆرە. ئەگەر لایەنێکی برواپێکراو لەفتوا زووتر بەدەنگ بهاتایە کەسانێکی لاوی خوێن گەرم بەفتوا هەڵنەدەخڵەتان و بە خۆڕایی تیا نەدەچوون

تەوەری نوچەنێت : فرەفتوایی و لیژنەی فتوا لەکوردستان

نوسەر و رۆشنبیر و شارەزا لەکاروباری ئیسلامی و پسپۆر لەبواری پەروەردە و خێزاندا مامۆستا حەسەن پێنجوێنی، بەهۆی دۆخی نالەباری عێراق و سیاسەتەکانی حکومەتی بەعس، ساڵی 1990 وەک پەنابەرێک دەچێتە پاکستان، له‌ ساڵی 1992 بۆ خوێندنی ماستەر دەبێتە قوتابی لەزانکۆی ئیسلامی ئیسلام ئابادی پاکستان، ساڵی 1996 ماسته‌رنامه‌که‌ی تاوتوێ ده‌کرێت و پله‌ی ئیمتیازی پی ده‌درێت، هەر لەو ساڵەدا لەهەمان زانکۆ دەبێتە مامۆستا تا سالی 1999 وڵاتی پاکستان جێ دەهێڵێت و دەچێتە وڵاتی ئوسترالیا و لەوێ ژیان بەسەردەبات.

مامۆستا پێنجوێنی، دەیان کتێب و نامیلکه‌ و وتاری لەبارەی عه‌قیده‌ و شه‌رع و قورئان و فه‌رمووده‌ و بابه‌ته‌ ئیسلامییه‌ جۆراو جۆره‌کانه‌وه‌ نووسیوەو ئێستاش بەبەردەوامی دەنوسێت. لەوەڵامی پرسیارەکانی تەوەری نوچەنێت، پێی وایە، پاشاگەردانی فتوا تەنیا لە کوردستاندا نییە، بەڵکو دنیای ئیسلامی گرتۆتەوە، لەهەموو بارێکیشەوە زیانی زۆرە،دەشڵێت ئەگەر لیژنەی فتوا بیانەوێ خەڵک گوێ لەفتواکانیان بگرێت “دەبێت لیژنەکە لیژنەیەکی سەربەخۆ بێت، و ملکەچی ویست و فەرمانەکانی دەسەڵات نەبێ”.

رزگار رەزا چوچانی / سوید

نوچەنێت:  موفتی کێیە ؟  بەکێ ئەوترێ موفتی ؟ چۆن دەبێت بەموفتی؟ مەرجی بە مفتی بوون چیە؟

م. حەسەن پێنجونێ: پرسیارەکە دابەش دەکەین. بەو شێوەیە وەڵام دەدەینەوە.

 أ- موفتی کێیە؟

موفتی ئەو زانا شەرعزانەیە: كە حوکمێکی خوایی لە مەسەلەيەكی شەرعیدا روون دەکاتەوە..

ب- بەکێ ئەوترێ موفتی ؟

ئەوکەسەی داوای روونکردنەوەی مەسەلەیەکی شەرعی لێ بکرێت، ئەویش مەسەلەکە بەپێی حوکمی خواو پێغەممەرەکەی روون بکاتەوە،  ئەوکەسە پێی دەگوترێ: موفتی..

ج- چۆن دەبێت بەموفتی ؟

لەراستیدا هەڵبژاردنی موفتی کاری دەسەڵات و فەرمانڕەوایە، ودەبێ پێشەوای وڵات لەناو زانایاندا هەڵی بژێری.. ئیمامی نەوەوی لە کتێبی (ئەلمەجموع)دا ئه‌ركی  دیاریكردنی موفتی ده‌خاته‌ ئه‌ستۆی پێشه‌واوه‌و لەوبارەوە قسەیەکی خەتیبی بەغدادی دێنێت کە فه‌رموویەتی:” پێویسته‌ له‌سه‌ر پێشه‌وا پرسیار له‌زانایانی سه‌رده‌می خۆی بكات و قسه‌ی باوه‌ڕ پێكراویان به‌هه‌ند وه‌ربگرێت”. وه‌ك نموونه‌ش قسیه‌كی ئیمامی مالیك دێنێته‌وه‌ کە فەرموویەتی: ” فتوام نه‌دا هه‌تا حه‌فتاكه‌س له‌زانایانی سه‌رده‌می خۆم شایه‌تییان بۆدام كه‌من شیاوم بۆئه‌وكاره‌”.. وەک ئەوە بفەرموێ: ئەوەی دەبێ بە موفتی دەبێ ژمارەیەکی باش لە کەڵە زانایانی هاوچەرخی خۆی شایەتی بۆبدەن کە شیاوی ئەوەیە ببێتە موفتی..

مەرجی بوون بە مفتی ئەوەیە:

ئەوکەسەی دەبێتە موفتی، دەبێ ئەم مەرجانەی تێدابێت: موسوڵمانێکی ساغ و دروست بێت، پێگەیشتوو بێت، عاقڵ بێت، ئاگادارییەکی باشی لەزمانی عەرەبی هەبێ، ئاگای تەواوی لە ئایەتەکانی ئەحکام هەبێ، شارەزا بێت لە قیاس، دەبێ ئاگای لەوشوێنانە بێ کە زانایان تێیدا کۆڕان، ئاگای تەواوی لەناسیخ ومەنسووخ هەبێ، دەبێ ئاگادارییەکی باشی لە فەرموودە (حدیث) هەبێ، چونکە فەرموودە شرۆفەی قورئان دەکات و واتاکانی روون دەکاتەوە، حوکم گەلێک لە فەرموودەدا هاتووە لە قورئاندا نەهاتووە، زیاد لەمانەش دەبێ ئاگای لەرێڕەوە فیقهییەکانی ئیسلامی هەبێ، ئاشنابێ بەئاڕای پێشەوایانی ئەو مەزهەبانە و فتواکانیان، چونکە فتوای ئەوپێشەوایانە لەسەریاساو رێسایەکی واپتەوەوە دانراوە ئەستەمە لەبەرچاو نەگرتنیان، هەروەها مەرجە بزانێت شەرعزانان لەچیدا کۆک بوون و لەچیدا ناکۆک..

نوچەنێت:  ئەی ئەرک و رۆڵی موفتی چییەو  تاچەند هەبوونی گرنگە ؟

م. حەسەن پێنجوێنی: بێگومان گرنگترین ئەرک و ئادابەکانی موفتی ئەوەیە:

أ

١ -هەوڵبدات بەسەر دەروونیا زاڵ ببێت و کارەکەی بۆ خوا پاڵفتە بکات، و ترسی خوای لەدڵدابێت لەبارەی ئەو فتوایەوەی دەیدات..

٢ – دەمارگیری بۆ حیزب و مەزهەب و تایفە و ناوچە نەبێت..

٣ – لەناو رای زانایاندا پەسەندتریان لەبارەی بەڵگەوە هەڵبژێرێت.

٤ – تا دەتوانێ با فتواکەی دەوڵەمەندبێ بە بەڵگەوە، باسی مەبەستی گشتی شەریعە، و حیکمەتی حوکمەکەی بکات..

٥ – ئەگەر پێویست بوو مشوەرەت بە پسپۆڕان و زانایان بکات..

٦ – ئەگەر پەی بە حوکمەکە نەدەبرد و حەقیقەتی بۆ دەر نەدەکەوت با وەڵام نەداتەوەو .. نازانمی پێ عەیب نەبێ.

٧ – ئەگەر حوکمەکەی بۆ دەرکەوت وخەڵکیش پێویستیان بەو روون کردنەوەیە هەبوو، بێ سێ و دوو فتواکە بدات..

٨ – رازو نهێنی  ئەوکەسانە بپارێزێت کە داوای فتواکەیان لێ کردووە..

٩ – ئەوکەسەی داوای فتواکە دەکات ئەرکی موفتییە رێنوێنی بکات بۆ شتێ سوودی هەبێ بۆی. هەر لەفتواکەدا لایەنی ئیمانی و رەوشتی، و رۆحی و پەروەردەیی کەسەکە بەهێزتر و پتەوتر بکات..

١٠ – هێرش نەکاتە سەر موفتییەکی تر کاتێ تاوتوێی رایەکی شەرعی دەکات..

١١ – چاوکراوەبێ لەبارەی فێڵ و گزی هەندێ لەوانەی داوای فتوا دەکەن، و هەندێ حەقیقەت دەشارنەوە بۆ ئەوەی لەواجباتیان هەڵبێن، یا هەندێ حەرامیان بۆ حەڵاڵ بکرێت.

١٢ – ئەرکی موفتییە ئاگای لەعورف وعادەتی ناوچەی پرسیارەکە هەبێ، سەردەم و زەمانیش لە پێشچاو بگرێت، تەنانەت دەبێ شوێنی جوگرافیش لە پێشچاو بگرێت، بۆ نموونە: کە لە هاوینی شوێنێکی گەرمی وەکو مەککە یا مەدینەدا پێغەممەر صلی اللە علیە وسلم دەفەرموێ:” ‌أبردوا بالظهر” لەکاتی نیوەڕۆدا نوێژەکەتان بخەنە فێنکییەوە.. ئەم روخسەتە گشتگییر نییە بۆ کاتێک، یاناوچەیەک  فێنک یا سارد بێ..

ئەمە پاڵفتەیەک بوو لەبارەی ئەرکی موفتییەوە..

ب- تاچەند هەبوونی گرنگە ؟ بێگومان بوونی موفتی یەکێکە لە پێویستییەکان، چونکە ئینسانی موسڵمان لە ژیانی رۆژانەیا چەندان کۆسپ و تەگەرە دێتە رێی، پێویستی بەکەسێک دەبێت پرسیاری لێ بکات، و لەگەڵ چەندەها شتی نوێدا بەرەو روو دەبێتەوە، کە نازانێ حوکمە شەرعییەکەی چییە؟! پێویستی بەکەسێک دەبێ لەوبارەوە حوکمی شەرعی بۆ روون بکاتەوە.. قورئانیش دەفەرموێ: : ئەگەر لەبارەی دینکەتانەوە شتێکتان نەزانی، لە زانایان و ئەهلی عیلم بپرسن” فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ” هەمووکەسێکیش شیاوی ئەوە نییە، پرسیاری لێ بکرێت، لەبەر ئەوە پێویستە کەسێک یا دەستەیەک بەفەرمی وەک موفتی دیاری بکرێ تا پاشاگەردانی لە فتوادا روو نەدات ..

نوچەنێت:  لەهەندێ وڵات موفتی تایبەت بەوڵات هەیە، لەهەندێ وڵات وەکو کاری دەستەجەمعی لیژنەی فتوا هەیە، کامیان بەپەسەندتر دەبینی بۆ کوردستان ؟

م. حەسەن پێنجوێنی: لەراستیدا کاری دەستە جەمعییەکەم پێ پەسەند ترە، لەبەر چەند هۆیەک:

أ‌-  بێگومان عەقڵی چەند کەسێک باشترە لە تەنیا کەسێک.. بەتایبەت کە ئەو لیژنەیە هەماهەنگ و هاوکار و تەبابن..

ب‌-  پرسیارەکان بەسەر موفتییەکاندا دابەش دەکرێت هەریەکە بەپێی ئیختیساسی خۆی..

ت‌- ئەگەر ئیشکالێک لەمەسەلەیەکدا هەبوو، سەرۆکی لیژنەکە کۆیان دەکاتەوەو تاوتوێی دەکات لەتەکیاندا..

ث‌- ئەو موفتییەی فتوایەک دەردەکات لەناو لیژنەکەدا لەوانەیە لەرووی دارشتنەوە، یا لەرووی عیلمییەوە پێویستی بە دەستکاری هەبێ، کاتێ خرایە بەردەم لیژنەکە بێ کەم و کووڕی دەبێ.

ج‌-   مەسەلەی دەمارگیری  بۆ ناوچەو مەزهەب و تایفەی تیا نابێت..

ح‌-   زیاد لەهەموو ئەمانە، پێغەممەر صلی اللە علیە وسلم دەفەرموێ: ” فإنَّ  يدَ  اللهِ  مع  الجماعةِ (١)” بێگومان دەستی خوا لەگەڵ کۆمەڵدایە..

(١)‌أخرجە الترمذی بسند حسن غریب، وابن حبان بسند صحیح.والسيوطي في الجامع الصغير بسند صحيح.

نوچەنێت : بەبڕوای ئێوە بۆچی لەکوردستان کەس بەفتواکانی لیژنەی فتوا کار ناکات؟ بۆ نمونە فتوایان دا کە ئەی رەقیب ناشەرعی نییە، بەڵام سەدان زانای ئاینی دژی ئەو فتوا وەستانەوە؟ هۆکاری ئەم گوێ نەگرتنە چییە لەلیژنەی فەتوای کوردستان؟

م. حەسەن پێنجوێنی: من پێم وا نییە کەس گوێ نەگرێ بۆیان، بێگومان گوێگری خۆیان هەیە، بەڵام بۆ سەدان زانا لەدژی فتوای شەرعاندنی ئەی رەقیب دەوەستن؟ هۆی ئەوەیە، کە فتواکەیان بە نادروست زانیوە، ولەوانەیە پێیان وابووبێ کەلەژێر پاڵە پەستۆی دەسەڵاتدا فتوایەکی وایان دابێ، بەتایبەت کەهەندێک لەزانایانی ناو لیژنەکە واژۆیان نەکردبوو.. کاتێ لیژنەیەکی شەرعی فتوا بدات و بڵێ (دینمانە ئاینمانە هەر نیشتمان) ناشەرعی نییە. بێگومان هەرێمی کوردستان زانای زۆری تێدایە کەخاوەنی عیلم و تەقوان و لەژێر پاڵە پەستۆیشدانین، لەوەها حاڵەتێکدا رای خۆیان دەردەبڕن.. دەزانی ئەو نیودێڕە شیعرە یەعنی چی؟ وشەی {هەر} بۆ کورت هەڵهێنان (حصر)ە، واتە: جگە لە نیشتمان ئێمە دین و ئاینێکی ترمان نییە!! دەی ئەگەر ئەمە شەرعی و رەوا بێت، دەبێ ناشەرعی چی بێت؟ ئەوە لەبەر ئەوەیە کە سێ سەد زانای ئاینی کوردستان دژی ئەو فتوایە دەوەستێتەوە.. ئەمە هۆیەکی..

هۆیەکی تری دەگەڕێتەوە بۆ بێدەنگبوونی ئەو لیژنەیە لە هەندێ مەسایلدا، بۆ نموونە: لەکوشتنی رۆژنامەنووسەکاندا، لەکوشتنی خۆ پیشاندەرەکاندا!! لەتاڵانکردنی سەرمایەی ژێر زەمینی ئەم میللەتەدا…تاد.. وەک پێویست روونکردنەوەیان نەداوە.. هەرچەند من خۆم ژمارەیەک فتوای جوانیانم دیوە، کە بەراستی جێی رێز و حورمەتە.. ئەگەر هەندێک فتوایان هەبێ سەرکەوتو نەبووبن تێیدا ئەمە مانای وانییە کە هەموو فتواکانیان خراپ بوو بێت!!

نوچەنێت: وەک دەزانن پاشاگەردانییەک لە فتوادان هەیە لەکوردستان، هۆی ئەوەیە کە لیژنەی فتوا قورسیەتی نییە، یان هۆی چییە؟

م. حەسەن پێنجوێنی: ئازیزەکەم ئەو پاشاگەردانییە تەنیا لە کوردستاندا نییە، بەڵکو دنیای ئیسلامی گرتۆتەوە، وەنەبێ ئەوپاشاگەردانییەش هەر لەفتوادا بێت، ناشکوری خوا نەبێ لەناو دەزگا باڵاکانی دەوڵەتەوە دروست بووە، لەم ئوسترالیای ئێمەدا وەزیری هاتوچۆ بەسەرخۆشی لە ترافیک لایتی دا.. ئەم مرۆڤە کەزانی کارەکەی پێچەوانەیەکی گەورەی یاسایە، وقابیلی پینەکردن نییە ئیستیقالەی کرد و وازی لە پۆستەکەی هێنا.. بەڵام لەو هەرێمەی ئێمەدا ئەگەر خزمی پاسەوانی کار بەدەستێکی گەورە پیاوێک بەناهەق بکوژێ، نایەڵن بدرێت بەدادگاو ئەوان یاسا شکێنی بۆ دەکەن.. بۆنموونە: بکوژی رۆژنامە نووسەکان، بکوژی ناو بارەگاکانی یەکگرتوو، بکوژی پاسەوانەکانی سەرکۆمار. سوتێنەرانی بارەگاکان و تەلەفزیۆنی نالیا{ Nalia TV } کامیان درا بەدادگا؟! ئەو دەسەڵاتەی یاساکەی داناوە بڕوای بەیاساکانی نییە..

بۆ چارەسەری ئەوکێشانەی باسكرا داوا دەکات بەسوڵحی عەشایەری حەل بکرێن، ئیتر تۆ چۆن  چاوەڕوانی ئەوە دەکەیت هاوڵاتییانی ئاسایی گوێڕایەڵی یاسابن؟!

عومەری کوڕی خەتتاب کاتێ هەواڵیان لە کوڕەکەی دا کە شەرابی خواردۆتەوە، نەوێستا بۆی پینە بکات، یەکسەر حوکمەکەی بەسەرا جێبەجێکرد ئەگەرسیستەمی دەوڵەتی هەرێم بووە سیستەمێکی ئیسلامی و هاوشیوەی دەوڵەتی عومەر، ئەوە خەڵکی لەناو ماڵی خۆیەوە یاسا جێبەجێ دەکات، بۆنموونە: شەوێک عومەر کە خۆی گۆڕیوەو بەناو شارا دەگەڕێ، بۆ ئەوەی خۆی وەزعی خەڵکی بزانێ، بەتنیشت ماڵێکدا تێدەپەڕیت گوێی لێ دەبێت دایکێک بەکیژەکەی دەڵێ: کچم! ئەوە ئاوت کردە شیرەکەوە؟ ئەویش پێی دەڵێ: ئەی تۆ نەت بیست کە عومەر جاڕی داو رایگەیاند: کەس ئاو نەکاتە شیرەوە چونکە حەرامە؟! دایکەش دەڵێ: کچم! خۆ عومەر ئاگای لی نییە!! ئەویش دەڵێ: دایە ئەگەر عومەر ئاگای لێ نییە، خۆ خوای عومەر ئاگای لێیەتی..!!

بەڵێ ئازیزم! هەرکات سیستەمەکەمان وەک ئەوەی عومەر، یاوەک ئەوەی ئوسترالیای لێهات ئەوسا بزانە خەڵکی چۆن یاسا جێبەجێ دەکات!

نوچەنێت: بەڵام ئەو پاشاگەردانیەی فتوادان، چ زیانێکی هەبووە، کاریگەری خراپی چی بووە ؟

م. حەسەن پێنجوێنی: ئەوپاشاگەردانییە لەهەموو بارەیەکەوە زیانی زۆرە. هەرهۆی ئەو پاشا گەردانییەیە کە خەڵکی لەرەمەزاندا دەبنە دوو بەشەوە، هەندێ جاریش سەردەکێشێ بۆ سێ بەش، لە جەژنەکانیشدا بە هەمان شێوە، تەنانەت لە قوربانیشدا ئەو پاشاگەردانییە دەبینین لەگەڵ ئەوەدا کە عەرەفە لە حیجازە وحاجییەکان بە پێی دیتنی مانگ لە حیجازدا حەج دەکەن..

هەروەها مەسەلەی ئەو نابارانەی بەناوی ئیسلامەوە کۆمەڵێ کردەوەی ناپەسەندیان نواند، بۆ ناشیرینکردنی ئیسلام و موسوڵمانان.. ئەگەر لایەنی باوەڕ پێکراوی ناو موسوڵمانان زووتر پەردەی لەسەر رووی ناشیرینی ئەوانە لابدایە، کەسانێکی لاوی خوێن گەرم بەفتوای ئەوانە هەڵنەدەخڵەتان و بە خۆڕایی تیا نەدەچوون..

نوچەنێت : چی بکرێت هەتا گوێڕایەڵی بۆ موفتی یان لیژنەی فتوای کوردستان هەبێت، و خەڵک لەخۆڕا فتوا نەدات ؟

م. حەسەن پێنجوێنی: پێم وایە وەڵامی ئەم پرسیارە لەم دووخاڵەی خوارەوەدا خۆی دەبینێتەوە:

یەکەم: لیژنەکە لیژنەیەکی سەربەخۆ بێت، و ملکەچی ویست و فەرمانەکانی دەسەڵات نەبێ، کاتێ خەڵکی دییان لەوشتانەشدا فتوای حەق دەدەن کە دەسەڵات پێشێلکاری دەکات، خەڵکی دەزانن کە ئەو لیژنەیە سەربەخۆیەو لەژێر پاڵە پەستۆدانییە لەوانەیە باشتر گوێی بۆ رابگیرێت..

دووەم: دەبێ خێرایی هەبێ لە وەڵامدانەوەدا، ئەویش بە هەڵبژاردنی ژمارەیەکی باش لەوزانایانەی زانیاری و تەقوایان هەیە.. و بە لەبەردەستبوونی ئیمکاناتێکی باشی ماددی تا بتوانن کارەکەیانی پێ راپەڕێنن.. لیژنەی فتوای {ئیسلام وێب} رۆژانە ١٥٠٠ پرسیاری ئاراستە دەکرێ..!! بابڵێین لە کوردستاندا رۆژانە ٥٠ پرسیار ئاراستەی لیژنەی فتوا بکرێت.. ئایا ئەو لیژنەیە لەتوانایدا هەیە وەڵامی ئەو بڕە پرسیارە بداتەوەو کەڵەکە نەبێ بەسەریانەوە؟! چونکە خەڵکی سەبر و خۆگرییەکی سنوورداری هەیە.. ئەگەر لەماوەیەکی دیاریکراودا وەڵامی دەست نەکەوت، پەنا بۆ زۆر مامۆستای تر دەبات، ئەوانیش ناچار دەکرێن وەڵام بدەنەوە.. و پاشا گەردانییەکە دروست دەبێتەوە..

لەراستيدا ئەوکەسەی دەبێتە موفتی وەک ئەوە وایە، لە جێی پێغەممەردا صلی اللە علیە وسلم دانیشتبێ، پێویستە ئەم سیفەتانەشی تیا بێت: زانیاری وئاگاداری، لەسەرخۆیی و پەلە نەکردن لەوەڵامدانەوەدا، ویقار ودامەزراوەیی، هەستیاری و دەرکی حاڵی خاوەن پرسیارەکان، وردبینی، ئارامی، هێمنی و خۆگری، و زۆر پێویستە خۆپارێز و بەتەقوا بێت.. و لەفتواکەیدا مەبەستی رەزامەندی خوا بێت..

ئایا حوکمی فتوا چییە؟ ئیمامی نەوەوی لە ئەلمەجموعدا دەفەرموێ: ئەگەر لەوناوچەیەدا کە ئەوزانایەی تێدایەو پرسیاریان لێکرد، زانایەکی تری تیا نەبوو جگە لەخۆی، ئەوە پێویست(واجب)ە لەسەری وەڵامدانەوە، ئەگەر جگە لەخۆی کەسێکی تر هەبوو وەڵامدانەوەکە لەسەریان دەبێتە فەرزی کیفایە. هەر کەسێکیان وەڵامی دایەوە  فەرزەکە لەسەر ئەویتر لادەچێ..

تەقوای زانایانی موفتی پێشین:

” عبدالرحمن كوڕی ئەبو لەیلا کەیەکێکە لە گەورە زانایانی تابیعی دەفەرموێ: بەخزمەت ١٢٠ سەدو بیست کەسی ئەنساری لەهاوەڵەکانی پێغەممەر صلی اللە علیە وسلم گەیشتم، لەبارەی مەسەلەیەکەوە پرسیار لەیەکێکیان دەکرا وەڵامی نەدەدایەوە و دەینارد بۆلای یەکێکی تر، ئەویش دەینارد بۆلای یەکێکی تر، بەوشێوەیە تادەگەڕایەوە بۆلای یەکەمیان.!

سوفیانی کوڕی عویەینە و سەحنوون کە دووگەورە زانای تابیعی بوون دەفەرموون: کێ لەناو زانایاندا کەمترین زانیاری هەبێ ئەوە جورئەتی فتوادانی زیاترە..”

” یەکێ لەزانایانی پێشین بەناوی(هەیسەمی کوڕی جەمیل) بۆمان باس دەکات و دەڵێ: لەلای ئیمامی مالیک بووم لەبارەی ٤٨ چل و هەشت مەسەلەوە پرسیاریان لێکرد، لەوەڵامی سیی ودوو( ٣٢ ) پرسیاریاندا بە نازانم وەڵامی دایەوە”..

 ئەمە پلەو پایەی ئیمامی مالێکی لەلای بەرامبەر زیاتر بەرزکردەوە..

ئیمامی نەوەوی دەفەرموێ: نابێ لە حاڵی تووڕەیی زۆر و  برسیەتی و تینوویەتی وخەم و خۆشی زۆر و باوێشکدان و زۆربۆهێنانی خەو، و گەرمای زۆر و نەخۆشی قورس و ئازاری زۆردا فتوا بدات، بەڵام ئەگەر لەهەندێ لەم حاڵەتانەدا فتوای دا و دەیزانی لەحەق لای نەداوە فتواکەی دروستە، هەرچەند جێی مەترسییە.. لەهەرحالەتێکی وادابێت کەدڵی مەشغووڵ بکات و لەمیانەرەوی دەری بکات نابێ فتوا بدات..

ئیمامی مالیک لە بارەی پارێزکاری و تەقوای موفتییەوە دەفەرموێ: هەرکەس لەبارەی مەسەلەیەکەوە پرسیاری لێکرا پێش ئەوەی وەڵام بداتەوە، با بەهەشت و دۆزەخ بێنێتە پێشچاوی خۆی و چۆنیەتی رزگاربوونی ئینجا وەڵام بداتەوە..

دوا وتەیەک:

فتوا کارێکی بایەخدار وگرنگە، جێگەو مەکانەتێکی گەورەی لە دیندا هەیە، خوای باڵا دەست دەفەرموێ ” وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاء قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ  ” النساء/١٢٧. واتە: لەبارەی مافی ئافرەتانەوە داوای فتوات لێ دەکەن تابۆیان رون بکەیتەوە، بڵێ: خوا لەبارەیانەوە فتواتان بۆ دەدات، و مافەکانیان روون دەکاتەوە ..

هەروەها خوا دەفەرموێ: لەبارەی کەلالەوە داوای فتوات لێدەکەن تابۆیان روون بکەیتەوە، پێیان بڵێ: خوا خۆی وه‌ڵامی پرسیاری کەلالەتان ده‌داته‌وه‌. :”يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ ” النساء/١٧٦. کەسێک بمرێ نەباوکی لەدوابەجێ بمێنێ نەمنداڵ ئەوە پێی دەگوترێ: کەلالە..

پێغەممەر صلی اللە علیە وسلم  تا لە ژیاندا بوو خۆی فتوای دەدا و حوکمە شەرعییەکانی بۆ خەڵکی روون دەکردەوە.. پەیامەکەی ئەوەی دەویست.. خوای باڵا دەستیش ئەو ئەرکەی پێ سپاردبوو” وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ”النحل/٤٤. واتە: وا بۆ تۆش ئه‌م قورئانه‌مان دابه‌زاند تائه‌وه‌ی بۆخه‌ڵكی دابه‌زێنراوه‌‌ روونی بكه‌یته‌وه‌ بۆیان، و ‌ به‌ڵكو بیربكه‌نه‌وه‌..

لە راستیدا موفتی جێگر و جێنشینی پێغەممەرە صلی اللە علیە وسلم، لە ئەنجامدانی ئەرکی روونکردنەوەی حوکمە شەرعییەکاندا. لەبەرئەوە دەبێ کەسانێکی بۆ دابنرێت کە زانیاری باشیان هەبێت و پارێزکارییان تێدابێت..