بەشێ دووێ
پەیڤەک
دەما مرۆڤێ کەڤنار وێنە ل سەر دیوارێن شکەفتان نەخش دکر، وەک زمانێ یەکێ دهێتە هژمارتن، پاش فەلسەفێ وەک زمانێ دووێ سەرەدەری دگەل کر. ل ڤی دەمی رۆلێ چاڤێ سەردەست دبیت، بەلێ گەلۆ کی بەرێ “چاڤ یان هزر” دهێتە خاپاندن؟ گەلۆ تا وێنە د مەژی دا نەهێتە کێشان، دەربازی ژیانێ دبیت؟ ل ڤی دەمی چاڤێ مەژی گرنگترە ژ یێ بیۆلۆژی! ب ڤی ئاوایی هەردوو چاڤ دبنە پەنجەرێن گیانی/ لەشی. گەلۆ ئەڤە دێ بیتە نێرینا چاڤی یان یا ئەقلی؟ ئەرێ نێرین کریارەکا ئەقلیە؟ گەلۆ ما نێرینێن بێ تێهزرکرن هەنە، ئەرێ ئەم هزر دکەین، داببینین؟ ئەڤ دەربرینە بەرێ مە ددەنە دوئالیزما “نێرین و هزر”ێ، ئها ل ڤێرێ نێرین/ هزر دەربازی پرۆسێسێ دبن. ل داویێ دکارین بێژین، ئەرێ دیمەنێن مە یێین وێنەی بووینە بەشەک ژ دیمەنێن مە یێن هزری؟!
I
دەما حەوایێ بەرهەمێ دارا زانینێ/ تابۆی دیتی، حەز و خوەشیا وێ چوویێ، ل ڤێرێ چاڤ ناڤەندا لڤاندنا بوویەرانە. حەوایێ دەسپێشخەریا خوارنا بەرهەمێ دارێ کر، ل ڤی دەمی پرۆسێسا گونەهێ دەسپێکر. ب خوارنا بەرهەمێ دارا زانینێ تێگەهێ شەرمێ ژی پەیدابوو، بەلێ شەرم ژ کیرێ کر و کیرێ هاتە داپۆشین؟! دیارە جهێ گوهنێلی هاتە داپۆشین. لەورا یەکەم جار داپۆشینێ ژ ئادەم و حەوایێ ب بەلگێن هژیرێ دەسپێکریە. ئەڤ دارە چەڤەنگێ “سوفرا لەشێ/ ئانکو پرۆسێسا گوهنێلی بوو”(1)، ل ڤێ چاخی کریارا زێدەبوون و بەردەوامیا ژیانێ دەسپێکر. ئێدی “تەڤ کریارێن گوهنێلی د راستیا خوە دا، بۆ بجهئینانا هەڤبوونا دەسپێکا هندایە، پشتی کو پارچەبوونا ئادەم بۆ نێر و مێ هاتیەکرن”(2). ل گۆر تێکستێن پەرتووکێن ئەسمانی خویا دبیت، ب ئافراندنا حەوایێ، وەک ئەلەمێنتەکێ گرینگێ تەڤگەرا بوویەرێن گەردوونێ “سێڤ خوار، خوە رووت دیتن و پاش ژ بەهەشتێ هاتنە هاڤێتن” دەسپێکا ئالۆزیێ بوو. ب ڤێ یەکێ حەوایێ ب دیالۆگا خوەیا لەشی، ئەڤ گەردوون و گۆما مەند شلقاند!
ب سەرهەڤ، تێکهەلیا بوونەوەری و لەشی ژ کووراتیا هشمەندیا بوونا مرۆڤی یا گەردوونی دهێن، چونکو “لەش زمانێ بنگەهێ گەردوونیە”(3). لەش د ناڤبەرا بوونەوەران دا زمانێ گەهاندن و خوەشیێ‌یە، کو “بوونەوەر ب لەشێ خوە تەڤلی تێکهەلیا دگەل لەشێ گەردوون و جیهانا دەردۆر دبیت”(4). ئێدی لەشی مە حەز و خواستەکێن خوە ب رێکا زمانی دەربرین، لەورا “لەش پاسەپۆرتا سەفەرا مەیە”(5). ب کورتی، “لەش ب خوە جەمسەرێ جیهانێ‌یە/ میرلۆپۆنتی”(6). لەش ب خوە درۆڤێ یەکێ یێ هەبوونا مرۆڤی، وەک زمان و رێکا وەرارا هشمەندی ب راستیا جیهانێ‌یە، لەورا “دیرۆک و جیهانێ دوو ناڤێن هەین: لەش و زمان”(7). ل گۆر تێهزرکرنا جینالۆژیا نیتشەی، لەش ژێدەرێ بنگەهینێ هەر تشتی “بوها، ئەقل و زمانی”یە(8). ب ڤێ واتەیێ لەش ناسناما یەکێ یاکو بەردەوامیێ ب بوون و پێکهاتێن مرۆڤی ددەت.
II
مرۆڤ هەمبەر ژیانێ راستی “هاڤی و خوەباوری”ێ هاتیە، لەورا فروید پرسیارێن “مەبەست ژ ژیانێ چیە؟ بۆچی ئەم دژین؟ و خوەشی چیە؟” ئاراندن، کو ئەڤ پرسە پتر هێلا فەلسەفێ ژ سایکۆلۆژی دگرن! ئێدی تەڤ مێتۆلۆژی، ئۆل و زانست ل بەرسڤا ڤان پرسان دگەرن. بەرسڤێن مارکس خوە ل پالدەرێن ئابۆری کریە خوەدان، لێ یێن فروید خوە ل هێلا گوهنێلی سەراستکرینە. ئێدی ئەڤینیا گوهنێلیێ ژێدەرێن بەردەوامیا ژیانێ نە، چونکو چەوان ئۆلێن ئەسمانی، ئۆلێن مرنێ‌نە، وەسا ئەڤینی/ گوهنێلی ژی ئۆلێن بەردەوامیا ژیانێ و زالبوونا ل سەر مرنێ‌نە. ب ڤێ واتەیێ ئەڤینی/ گوهنێلی ئارێشەکا ژیان و مرنێ‌یە، ب ئەنجام ئەڤینی دەنگهەلدێرانا بەردەوامیا ژیانێ‌یە، لەورا نابیت مرۆڤ رێگریێ لێ بکەت. هەبوونا ئەڤینیێ خوەشی و بەردەوامیێ ددەتە ژیانێ، ئەگەر ئەڤینی نەبا، خوەشی و حەزا زارۆک ئینانێ ژی نەدبوو. ب کورتی ژیان/ ئێرۆس:
- بەردەوامبوونا ژیانێ و ژ دایکبوونا نفشێن نوو.
- ئافراندن، هەلبەست، سیاسەت، ئانکو کریارا ئافراندنا دەولەتێ.
- فەلسەفە، ئانکو تێهزرکرنا هزران(9).
***
“چاڤێ ئەڤیندار” وەک پرۆسێسەکا نەرینیا جڤاکێن رۆژهلاتا ناڤین رۆلی دبینیت، چونکو چاڤ/ نەزەر بوویە ئەندازیاریا خوەشیا گوهنێلیێ. دژواری و گرینگیا وێنەی گەهشتیە ئاستێ پەرستنێ، لەورا وێنە راستی قەدغەکرنا ئۆلان وەک تابۆ هاتیە. بنێرە “ژن، وێنە، شەر و گونەهـ هەڤجوتێ هەڤن/ رێگس دوبریە”(10). تا وێ رادێ “د رەوشەنبیریا هێلینی دا/ سەدێ یەکێ بەری زاینێ، درستکرنا بتان/ پەیکەران ب خوە ژ بنگەهێ گوهنێلی هاتیە”(11). دێمێ ژن/ مێری وەک فۆتۆگراف باندۆرەکا ئێرۆتیکی ل یێ هەمبەر دکەت، تا وی ئاستی، کو د گاتایەکا حەزرەتێ محەمەد دا ب “زنا نێرینێ” هاتیە بناڤکرن. ب ڤێ واتەیێ “نەزەر و زنا” بیاڤەکێ مەزن ژ تێگەهشتن و تابۆیا ژیانا گەلێن ئۆلدار ڤەگرتیە. ب کورتی د هشمەندیا ئۆلان دا، وێنە دکارن واتەیان هەلگرن، لی نکارن گیانێ بدەنێ.
د لەشێ مرۆڤی دا دێم وێنە بوونەوەری و وارگەهێ ناسناما کەسی‌یە، لەورا دەما بەحسێ جوانکاریێ دکەن، مەبەست جوانکاریا دێمیە، چونکو دێم/ سەروچاڤ پیڤەرێن ئەستاتیکانە. جوانکاری ب خوە دەرازینکا ئەڤینێ‌یە، بۆ دیمەنەکێ نێرینێ دهێتەکرن. لەورا ئەڤین ب خوە ژی ب رێکا نێرینێ درستبوویە. تەڤ خوە پێشاندانا لەشی/ دێم، داخوازا نێرینا تێهزرکرنێن هەستی و وەرگری بۆ تێکستی ئەستاتیکی گرینگە. پێشاندانا لەش/ دێمێ ژنێ دەسەلاتێ ل سەر یێ هەمبەر دکەت. دێم بۆ لەشێ/ بوونەوەری ناڤەندا گرینگا بالکێشانێ‌یە، کو چاڤ ئاراستە دکەت. ئێدی چاڤ کلدان و ئیشارەت ب چاڤی جهێ بالکێشێ‌یە. ب ڤێ واتەیێ دێم/ چاڤ دبیتە درۆڤەکا ئیکۆنی یا نامە گەهاندنێ، کو لەش ب خەملاندن و ئەستاتیکا خوە بۆ ژێدەرێن نێرینێ دهێنە ئاراستەکرن. ب سەرهەڤ شەرەکێ دژوار ژ ئالێ ئۆل/ تیتالان ڤە دژی هەستان دهێتەکرن، دیارە سەرکوتکرنا هەستان ژی، تاریکرنا پاشەرۆژا گەلانە! ب ڤێ تێگەهشتنێ لەش د ناڤبەرا مادە و گیانی دا بوویە گەرەوێ باوریێن گەردوونی، کو هەرتم هەڤدژی د ناڤبەرا “حەز و لۆژیکێ/ Eros /Logos” دا سەردەستبوویە.
داوی
یەکەم گرێدانا مرۆڤی ب جیهانا پیرۆز ڤە/ دەسپێکا ئاوێردێن ئۆلێ ل سەردەمێ مرۆڤێ نیاندرتال سەرهلدایە، ئها ل ڤی سەردەمی مرۆڤێ مری هاتیە ڤەشارتن. ئۆل ب گەلەمپەری دیاردەکا کوورا مرۆڤاتیێ‌یە، تەمەنێ خوە ب چەڤەنگ و ئالۆزیێن واتەیێ بەردەوام کریە. ل گۆر دیرۆکا کەڤنار “میتۆلۆژیا، ئۆل و هونەر” د هشمەندیا مرۆڤاتیێ دا سەرهەڤ بووینە. پرانیا زانایان هەڤدەنگن، تەڤ ئۆلێن “ئەردی و ئەسمانی” گرێدایی گیانی‌نە، لێ ل ڤێرێ پرسەک درست دبیت. گەلۆ ئەڤا ئۆل دکەن، کارێ گیانیە یان یێ ترسێ‌یە یان بێژین ئەڤ ئۆلداریە ژ باوریا باوریێ‌یە یان ژ باوریا ترسێ‌یە؟ لەورا شلایەرماخەر دبێژیت: “ئۆل ب خوە ترس و پیرۆزیە”(12)! ب ئەنجام راستە ئۆلان کاری وێنە و پەیکەران تابۆ بکەن، لێ نکاری ژ هۆلێ راکەن، بەلکو ئەڤ یەکە دەربازی جیهانا دی کریە.
ب کورتی، ب درێژیا ئۆلێن ئەسمانی نفرین/ دژاتیا “گوهنێلی/ ئەڤینی”ێ کریە، لێ بێ ئەنجام دەرکەتیە، چونکو پرۆسێسا گوهنێلی/ ئەڤنیێ هەرا بەردەوامە. ب ڤێ یەکێ مرۆڤ نە تەنێ وەک هشمەندی دکەڤیتە ژێر چاڤدێریا ئەقلی، بەلکو مرۆڤ هشمەندی و حەزە، کو مرۆڤ کریە/ بوویە بوونەوەرەکێ هزرکەر.
ژێدەر
[1]) حمادي المسعودي ـــ في البدء کان الجسد/ قصة ادم و حواء في النصوص المقدسة ــ مٶسسة مٶمنون بلا حدود، بنێرە: http://www.mominoun.com/articles/categories/4?page=5.
2) حمادي المسعودي. ژێدەرێ بەرێ.
3) حمادي المسعودي. ژێدەرێ بەرێ.
4) فرید الزاهي. ژێدەرێ بەرێ، بپ101.
5) هشام مبشور ـــ الجسد فضاء للتخفي و التستر عند میرلوبونتي ــ مٶسسة مٶمنون بلا حدود، بنێرە: http://www.mominoun.com/articles/categories/4?page=6.
6) هشام مبشور. ژێدەرێ بەرێ.
7) سامي الریاحي ـــ الجسد في الثقافة الاسلامیة بین الفقە و البیان ــ مٶسسة مٶمنون بلا حدود، بنێرە: http://www.mominoun.com/articles/categories/4?page=4.
8) سامي الریاحي. ژێدەرێ بەرێ.
9) فیاتشیسلاف شستاکوف ـــ الإیروس والثقافة/ فلسفة الحب والفن الأوروبي ـــ ترجمة: د. نزار عیون السود، منشورات دار المدی للثقافة والنشر ، ط1، بەغداد، 2010 ص 258.
10) فرید الزاهي ـــ الجسد والصورة والمقدس في الاسلام ـــ منشورات أفریقیا الشرق، ط1، بیروت ــ لبنان، 2009 ص117.
11) فرید الزاهي. ژێدەرێ بەرێ، بپ117.
12) د. عبدالجبار الرفاعي ـــ الدین والظمأ الانطولوجي ـــ مرکز دراسات فلسفة الدین، ط1، بغداد، 2016 ص 164.
