محسن ئۆسمان
بەشێ یەکێ
پەیڤەک
ئەگەر مرۆڤ راڤەکرنەکا نژیارگەری ل سەر ئەقل، هشمەندی و رەفتارێن سیاسەتمەدار و رەوشەنبیرێن کورد بکەت، دێ بۆ مرۆڤی خویا بیت، کو هێشتا ل نک مە ناڤەرۆکا “فتنە، عسیان، تەمەرود، ردە و…”، ب ریفۆرم و شۆرشان هاتیە کراسکرن، هێشتا ل نک مە ناڤەرۆکا “سولتان و خەلیفە”ی، ب فۆرمێ سەرۆک و رەهبەر هاتیە پێچان! هێشتا ئەم ب ناڤەرۆکا خوە فەقەینە، بەلێ ب فۆرمێ خوە رەوشەنبیر و هشمەندین. هێشتا ئەم ب ئاستێ ئەقلی و ناڤەرۆکا خوە “ئیمارات و مەملەکەت”ین، لێ ب فۆرم حکوومەت و دەولەتین. هێشتا ئەم ب هزر و رەفتار “قەبیلە عەشیرەت”ین، بەلێ ب فۆرم رێکخستن و پارتین. هێشتا ئەم ب باوری و هشیاریا خوە “پاشبەند”ین، لێ ب فۆرم خوە وەک هەڤوەلاتی ددەینە نیشاندان. هێشتا ئەم ب کولتورێ کودەتای هاتینە پەروەردەکرن، بەلێ ب فۆرم خوە وەک سیاسەت و دێمۆکرات ددەینە ناسناندن. ب ئەنجام هێشتا د هشمەندیا مە دا شۆرش وەک سیاسەت و فتنە وەک ئۆل ژێک نەهاتینە جوداکرن!
* * *
ژیانا مە یا سیاسی و رەوشەنبیری پری پرسێن دودل و ئالۆزێن بەردەوامن، ئەڤ یەکە مە راستی پرسێن چارەنڤیس دکەت: گەلۆ (“ئەم چ جورێ رەوشەنبیریێ دخوازین”، “ئەم بۆ چ جورێ جڤاکی تێکۆشینێ دکەین” و “ئەم دخوازێن چ جورێ سیاسەت و دەولەتێ دامەزرینین”)؟!
ئاراندنا پرسیاران ب خوە، هونەرێ برێڤەبرنا گەنگەشێن هزری‌یە، بەلێ د جڤاکا مە دا مخابن پرۆسێسا دیالۆگا سیاسی و ل هەڤهاتنێ خەتمیە! ئێدی یەک ژ پرسگرێکێن مە یێن سیاسی و رەوشەنبیری، گرفت و قەیرانا پرۆژێن رژد و هەڤگرتنێن جڤاکی‌یە، چونکو پتر خەلک ل سەر ئاستێ ئووجاخ، قەبیلە و عەشیرەتێ هاتیە پەروەردە و پارڤەکرن. لەورا هێشتا دەنگێ تۆرەبوونا قەبیلێ، سەردەستێ تەڤ دەنگانە! ئها ژ بەر ڤان ئەگەران ژێیاتیا وەلات و نەتەوەیی کزبوویە، چونکو چ پێناسێن نەتەوەی نینن، لەورا خەلک خوە ل سەر ئاستێ ئووجاخ، قەبیلە و عەشیرەتێ ددەتە نیاسین. سەرباری قەلسیا بنواشێ جڤاکی، کو ژ سیستەمێ تەڤنێ جڤاکی دهێت، ئەڤە وەدکەت، گرۆپێن ناڤ جڤاکی/ دەولەتێ هەوارا خوە ببەنە ژ دەرڤەی سینۆران. هەروەها سیاسەت و رەوشەنبیریا ئەلیتێ/ بژارە رۆلێ خوە نە دیتیە و دەربازی ناڤ تەڤایا جڤاکی نەبووینە. ڤان ئەگەران وەکریە، ئێدی پرۆسێسا سیاسەتێ چ واتە نەمینیت! ب ئەنجام ئەڤ گرفتە تەڤ ژ خەتمینا سیستەمێن جڤاکی، سیاسی و رەوشەنبیری دهێن. هەروەها نەبوونا ڤان پرۆژێن هزری و هشمەندی، جڤاک راستی هزرێن کەڤنار کریە. ب سەرهەڤ ستەمکاری و بێدادیا جڤاکی وەکریە، خەلک هیڤیێن خوە ل بەر دەرگەهێ پەرستگەهان ببینیت. ئەڤ کەڤنەشووپیا ئۆلان ب دیرۆکا خوە یا پتر ژ هزار سالی، هێشتا ئەڤ فامکرن و تێگەهە د سەرێ مە دا وەک گۆڕێن مریان ژیانێ ددەتە مە، کو ب “پیرۆزیا ڤەگەریانا کەڤنەشووپیێ” دهێتە بناڤکرن!
ئەگەر گەلەکی هشمەندیا فەلسەفێ و دیرۆکێ نەبیت، دێ چەوان کاریت پێشبینیێن نوکە و سوبەهیا خوە شرۆڤەکەت، کو هشمەندیا رەوشەنبیریێ ل سەر ئاڤا دبیت. بنێرە ئەڤ هەڤرکیێن رەوشەنبیریا د ناڤ جڤاکا مە دا، چەوان ژ بۆ دابەشبوونێ، نەک ژ بۆ ململانێ و پێشکەتنێ دهێنەکرن! دیارە ئەڤە ژی خەمەکا مە یا پاشەرۆژێ‌یە، ئەم بزانین و بکارین جودابوونێ بێخینە د ناڤبەرا دابەشبوونا رەوشەنبیریێ و هەڤرکیا رەوشەنبیریێ دا، چونکو ئەڤ رەوشە هەڤرکیا رەوشەنبیریێ بەر ب لێکدانا رەوشەنبیری و جڤاکی‌ڤە دبەت. هەرچەوان پارتێن مە یێن سیاسی هەڤرکی گوهەریە شەرێ براکوژیێ، وسا هەڤرکیا رەوشەنبیریێ ژی دەربازی دابەشبوونێ بوویە، چونکو د رەوشەنبیریێ دا، وەک چەوان د سیاسەتێ دا چ هەڤدەنگیێن بوهایێ رەوشەنبیریا هەڤبەش نینن، وسا چ گۆتار و ستراتیژیێن هەڤبەشێن سیاسی ژی نینن! لەورا دیالۆگ و هەڤرکی دەربازی شەری و لێکدانێ بووینە. ئەڤ دیاردە د رەوشەنبیریێ دا ب چەکێ توندوتیژیا چەڤەنگی دهێتەکرن، وەک چەوا توندوتیژیا هێزێ د سیاسەتێ دا دهێتەکرن!
داوی
ئەڤ ئەقلیەت و هەڤرکیا د ناڤ مە دا، بیاڤێ تێگەهشتنا هەڤبەشا واتەیا “رەوشەنبیری، سیاسی، دەسەلات و دەولەتێ” گەلەک بەرینکریە! دیارە ئەڤ کاودانە مە بەر ب تۆنێلەکا ترسناکا تاری‌ڤە دبەت. ب ئەنجام ئەڤ رەوشا دەڤەر تێرا دەرباز دبیت، مە راستی دوریانەکا گەلەک ترسناکا مان و نەمانێ دکەت!
