دەڤەر/ کورد ل هەمبەر ناکۆکیێن دژوار
بەشێ یەکەم
پەیڤەک
ل داویا سەدێ نۆزدێ پێکۆلێن ریفۆرم و ڤەژاندنا ئیسلامێ “جەمال ئەلدین ئەفغانی/ 1838 ــ 1897، محەمەد عەبدە/ 1849 ــ 1905 و…” هاتنەکرن، لێ ژ بەر شەرێ جیهانێ یەکەم و چەند ئەگەرێن دی، ئەڤ پێکۆلە هند پێشدانەچوون. پشتی نەمانا ئیمپراتۆریا ئۆسمانی حەسەن بەنا “برایێن موسلمان/ 1928” دامەزراند، تەڤایا تەڤگەرێن رادیکالێن ئیسلامێ ژ بن کورکێ ڤێ سازیێ دەرکەتینە. باندۆرا ڤان بزاڤان ل سەر تەڤگەرێن ئیسلامێ ل دەڤەرێ هەبوو، ل ژێر ڤێ باندۆرێ “حزبا ئیسلاما کورد/ 1934″([1]) ل هەلەبجە هاتە دامەزراندن. ل ناڤەراستا سەدێ بیستێ، وەرارا هزرا مارکیسیزم و هشمەندیا نەتەوەبوونێ، ئیسلاما رادیکال/ سیاسی هەست ب دەهمەنی و لاوازبوونێ کر، تاکو ل داویا سەدێ بیستێ/ 1979 دەما پرسگرێکا سووڤیێت و موجاهدێن ئەفغان روودای، ئاستێ ئیسلاما رادیکال ل زێدەبوونێ دا، ل سەر ڤی بنگەهی ل دەسپێکا سالێن هەشتێ رێکخستنا قاعیدە درستبوو. ب ڤێ ئاخێ تاکو نوکە گرۆپێن ئیسلامێ ب دەم و ناڤێن جودا ل ڤان دەردۆران پەیدا دبن(*).
پشتی کەتنا سەدام/ 2003، بۆشاییەک مەزن ل ناڤەراستا عیراقێ/ دەڤەرا سونەیان درستبوو. داعش یەکەم جار ل ژێر ناڤێ “گرۆپا تەوحید و جیهاد ل عیراقێ/ 2004” ب رەهبەریا زەرقاوی خوە هەلدێرا، پاشی ل سالا 2011 وەک دەولەتا ئیسلامێ ل عیراقێ و شامێ/ داعش ژ بەرەیا نوسرە پەیدابوو([2]).
هزر و رەهێن بەرەیا نوسرا ژ “پێلا نووکرنا قاعیدە” دەرکەت، ل سەر رێبازا دژی دژمنێ نێزیکێ هەڤالبەندێ دوژمنێ دوور خەبات کر، لێ داعش ژ رێبازا زەرقاوی دەرکەت، ل سەر مێتۆدێ داگیرکرنا ئەردی وەرار کر، کو ب “ستراتیژیا ئیماراتا هۆڤ” هاتە بناڤکرن.
ئەگەر و پاشخانێن تەڤگەرێن ئیسلامی
زۆرداریا دەولەتێن سەرمادار، کو ل سالا 2008 گۆرزەک ل ئابۆریا جیهانێ دای، کەتنا بلۆکێ سۆسیالیزم، قەلسیا ئیدیۆلۆژیا “سیکولار، لیبرالیزمێ و نەتەوەی” ل دەڤەرێ، کو نکاری نموونە و چارەسەریێ بۆ هەڤوەلاتیێن دەڤەرێ ببینیت، سەرباری بێکاری، کەڤنەشووپی و دەستێوەردانا دەولەتێن داگیرکەر، بووینە ئەگەرێ شەر و ناکۆکیان ل رۆژهلاتا ناڤین، مینا گەرمکرنا دوبەرەکیا دژوارا د ناڤبەرا ناسناما سونی و شیعی دا. ئەڤێ زەمینەسازیا فرە “نەتەوە، ئۆل و مەزهەب”ی ل سووریا و عیراقێ هەڤرکی و شەرێ ناسنامان پەیداکر، کو بوویە هەڤرکیا بوون و هەبوونێ.
ستەمکاری و گەندەلیا رەهبەر و سەرۆکێن دەولەتێن عەرەبی و ئیسلامی، کو ب “دژمنێ نێزیک” هاتە بناڤکرن، بوونە ئەگەرێن رەوشا کمباخا “سیاسی، ئابۆری و جڤاکی”، ئەڤە بوونە سەدەمێن بوویەرێن بوهارا عەرەبی، کو ڤالاتیا ئەولەهی و بۆشایەک مەزن ل دەڤەرێ درستکر، لەورا رەهـ و بنگەهێ گرۆپێن ئیسلاما توندرەو ــ سەلەفی و جیهادی/ “قاعیدە و داعش” ل سەر ئاڤا بوون.
هەلبەت دڤێت رۆلێ گلۆبالێ/ مەدیا عەرەبی، جیهانی و “فێسبۆک، تویتەر و…” بهێتە ل بەرچاڤ گرتن، کو ب “تێرۆرا ئەلکترۆنی”([3]) دهێتە بناڤکرن. ڤان ئەگەران تەڤان رێکا گرۆپان خوەشکر، کو روو ل سووریا بکەن، چونکو تا مەها نیسانا 2014 نێزیکی 11 هزار کەسێن بیانی، ژ وان 1900 خوەبەخشێن ژ دەولەتێن ئورۆپان، تەڤلی ڤان گرۆپان بوون. بۆ نموونە ژ “فرەنسا 421 کەس، بریتانیا نێزیکی 366 بەلچیکا نێزیکی 296 و ئەلمانیا 249″([4]).
ل گۆر ژێدەرێن بیانی هژمار و سەرژمێرێن کەسێن، کو تەڤلێ تەڤگەرێن تێرۆر ل ئەفغانستان ژ سالا 1979 ــ 1992 بووین، ناگەهیتە 5 هزار کەسان و عیراقێ د ناڤبەرا سالێن 2003 ــ 2007 دا ناگەهیتە 4 هزار کەسان، لێ کێمتر ژ دوو سالان کەسێن، کو تەڤلی رێکخراوا “قاعیدە، بەرەیا نوسرە و داعش” ل سووریێ داویا 2011 بووین، دگەهیتە 12 هزار کەسان، کو ژ 81 دەولاتان هاتینە. دیارە ئەڤە ژی دزڤریتە تەڤگەرێن سەلەفی/ سونی ل ئورۆپا/ رۆژئاڤا، کو دژی بەشداربوونا حزب اللە/ لبنان و ئیرانێ‌نە.
ئەڤ رێخوەشکرنا ئیسلامێ ژ لایێ دەولەتێن لۆکالی و جیهانی‌ڤە بۆ بەرژەڤەندیێن خوە یێن تایبەت دهێتە بکارئانین، چونکو مەزنکرن و پرۆپاگەندا ئیسلاما سیاسی ژ بۆ لێدان، کرێتکرن و ئارگۆمێنتان دهێتە بکارئانین.
[1]) هاورێ باخەوان ـــ کورتەی رەگوڕیشەی سەلەفیی جیهادی لە کوردستان ـــ ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو، هەولێر، 2016، بپ24.
*) ل کوردستانا باشوور “5138” مزگەفت و “2210” خەتیب تا ناڤەراستا 2014 هەبوون! ئەڤێ یەکێ هشمەندیا تەڤایا جڤاکی هاڤیکریە، ئها ئەڤ ئەقلێ کەڤنار بوهایێن جڤاکی درێسیت!
[2]) د. محمد أبو رمان ـــ هل هو ربیع القاعدة؟ ـــ أوراق و نقاشات مٶتمر: صعود الرادیکالیة الدینیة في العالم العربي/ الأسباب، المٶشرات و الاستراتجیات المضادة، مٶسسة فریدریش ایبرت، عمان 2014، ص15.
[3]) بشیر عبدالفتاح ـــ الثورات الشعبیة و صعود الرادیکالیة الدینیة في العالم العربي ـــ مٶسسة فریدریش ایبرت، عمان 2014، ص34.
[4]) بشیر عبدالفتاح. هەمان ژێدەر، بپ35.
