محسن ئۆسمان
پەیڤەک
راستە تەڤگەرێن کوردی پتر هێزێن بەرهەلستکار ژ خوەیی پرۆژێن جڤاکی و سیاسی بووینە، لەورا پشتی سەرهلدانا 91 ل شوونا خەونێن مە یێن هندا ڤەگەرن، خەونێن هندە سالە یێن گەلێ مە هاتنە دزین و ژناڤبرن، تا خەونێن شەهیدێن مە ژی یەک ل پەی یا دی هاتنە هەلوەریان! ب ڤێ دۆزبەردانێ کەشەکێ نەساخ گەلێ مە داپۆشیە!
I
ئەڤ کاودانێن دەڤەر تێرا دەرباز دبیت، وەکریە مرۆڤێ کورد خوە مینا تاک ناس نەکەت، لەورا ڤی مرۆڤی خوە رادەستی کەڤنەشووپیا دوهی، ب باوریا “ئۆل ڤیتامینا هەژارانە/ دوبری” کریە! ئەڤێ رەوشێ وەکریە مرۆڤێ دەڤەرێ نە ئەقل و نە دەستەکێ بەرهەمهێنەر هەبیت. ئەڤ بوونەوەرە ل سەر کولتورێ ئیسلامێ/ گۆتنێ نە یێ کریارێ پەروەردەبوویە، چونکو “ئۆل ب خوە گیانێ جیهانەکا بێ گیانە/ مارکس”. ئێدی ئەو رەوشا مە ئاڤاکری، ئەوا نەخشەرێگا مە درێسیت! ئەڤی سەردەمی بەرهەڤیا خوە ژ بۆ بەرژەڤەندیا دوهی هنداکر، کو ب “پاشەرۆژا دوهی/ العروي”/ کۆچ بەر ب دوهی‌ڤە دهێتە بناڤکرن! لەورا “دەما ژان دگەهنە ئاستێ هەرە ئەڤراز و پلەیێن ئەشکەنجێ بلند دبن، مێتافیزیکیا ڤەدژیت و هەلبەست و ئەدەب وەرارێ دکەن”([1]). ب ئەنجام دەسەلاتا کوردی رەوشەک درستکریە، هەردەم خەلکێ مە د ئالۆزیان دا بژیت، ئەڤە ب خوە ژی وەک دەرهاڤێژا “خەونێن شکەستی”، کاراکتەری هەژار دکەت.
ب سەرهەڤ، ئەو ئیدیۆلۆژیا خەلکێ مە پەروەردە دکەت، فۆرمە و شۆرشا وێنەیا هەردەم راستی مە دهێت فۆرمەکێ دی‌یە، ئەڤ ب خوە ژی دوتایێ بۆ کاراکتەرێ مە درست دکەت. ئەڤان کەنالێن گەهاندنێ و کەڤنەشووپیا سەردەست “حەزا کوولەتیێ” سەردەستکر. پێشکەتنا بهێزا ئالاڤێن تەکنۆلۆژیایێ دخوازیتە گوهەرین و نووکرنا ئەقلی، داکو بکاریت دگەل پێشهاتێن بلەزێن سەردەمی بژیت، چونکو وەرارا تەکنۆلۆژیایێ بوونەوەرەکێ دی ب ناڤێ “رەوشەنبیرێ فێسبۆکێ” ئافراند، کو ب “رەوشەنبیرێ ئۆرگانێ نوو” دهێتە بناڤکرن. وەرارا تەکنۆلۆژیایێ ل جڤاکێن پاشڤەروو، جورەکێ “رەوشەنبیریا ڤالا” ئافراندیە، چونکو ئەڤ گەلە د ناڤبەرا “دەنگ و رەنگ/ وێنەیێ” کەنالێن گەهاندنێ دا مالقبوویە! ئەڤە تەڤ رێگریێ ل وەرارا ئەقلی دکەن، چونکو رەوشەنبیریا کەڤنەشووپ وەک “رەوشەنبیریا برینێ” ل سەر ئەقلی هاتەکرن. مە نکاریە رەفتارێ دگەل بوویەرێن جڤاکی ب هشمەندیەکا سیاسی بکەین، لەورا هەرتم مە باجا ئەنجامێن بوویەران دایە.
ب کوردتی، دڤێت ئیرۆ پشتی ڤێ قووناغا دەڤەر تێرا دبۆریت، واتەیەکا دی بدەینە تێکستێن ژیانێ، داکو زیندی و هەڤتەریبێ ئالاڤێن وەرارا گۆبالێ بین.
II
دیارە ل نک مە مەرجێن بابەتی و دیرۆکی یێن هەڤدژیێن ئابۆری مینا شۆرشا بورژوازی ل ئورۆپا درست نەبوون، لەورا هێشتا تۆرەبوونا قەبیلێ و عەشیرەتێ بنواشێ جڤاکی و پرۆسێسا ئەقل و سیاسەتا مەیە. رەوشەنبیریا مە یا سیاسی ل سەر ڤێ تۆرەبوونێ ئاڤا بوویە، ئێدی مرۆڤ ناهێتە گوهەرین، تاکو بوهایێن مرۆڤی ب خوە نەهێنە گوهەرین. بنگەهێ تۆرەبوونا جڤاکی ل سەر ئالیسەنگیا کەلەپوور و مۆدێرنتی درست دبیت. دیاردە و رەوشەنبیریا “سلبوون، زیزبوون و تۆرەبوون”ێ ل چاخێن گرفت و ئالۆزیان پتر بلند دبیت، ئها ژ بەر ڤان ئەگەران دیاردا قەبیلە و عەشیرەتێ ل مە ژی گەلەک بەرچاڤە! تۆرەبوون وەک رەوشەنبیریا قەبیلێ و عەشیرەتێ، دانپێدانێ ب تاک ژ دەرڤەی چوارچووڤێ گرۆپێ ناکەت، ئانکو تاک ژ دەرڤەی قەبیلە و عەشیرەتێ بوون و ئازادی نینە.
کولتورێ ل سەر ڤان پاشخانان رادبیت، نکاریت یێ دی قەبوول بکەت، لەورا نە حنێرە ئەڤ تۆرەبوونە ببیتە تەڤنێ رستنا تەڤ سازی و دەزگەهێن حکوومەت و دەولەتێن ڤان دەڤەران. هەلبەت ئەڤ عەقلە فرە “باوری، حزبی و…” قەبوول ناکەت. ئەڤ یەکە کولتورێ کین و تۆلڤەکرنێ ب پرۆسێسا “تۆندوتیژی، کوژتن و کۆدەتایێن لەشکری” سەردەست دکەت. ل ڤان جڤاکان هێز و دەسەلات زالی سەر هشمەندی و ئەقلانیێ بوویە!
چەوا جاران سەردەمێ رێنیسانس، شۆرشێن سیاسی، کودەتایێن زانستی و ئێپیستیمۆلۆژی بوو، وسا ئیرۆ ژی چاخێ گلۆبال، زانیاری و تێکهەلیانە، لێ د سەر ڤان هەموو پاشخانان ژی را، ئیرۆ دەڤەرا مە د گرفتێن ئالۆزێن هزری و جڤاکی دا دەرباز دبیت. تاکو مرۆڤێ کورد هشمەندیێ ب ئۆنتۆلۆژیا خوە نەکەت، نکاریت هزر د ریفۆرم و گوهەرینا جڤاکی، ئابۆری و سیاسی دا بکەت. ئێدی هەر جڤاکا بوهایێن کەڤنار سەرداریێ بکەن، نکارن سیستەمێ دێمۆکراتی قەبوول بکەن، لەورا دڤێت بوها و تێگەهێن دێمۆکراتیێ “وەکهەڤی، ئازادی، مرۆڤاتی و…” بهێنە ژیانێ. دڤێت ریفۆرم و شۆرش ل سەر تیتال و کولتورێ چەرخێ ناڤین بهێتەکرن، هەر ئەقل و دەسەلاتا دڤێت تەمەنێ خوە درێژ بکەت، دڤێت دادپەروەریا جڤاکی، ئابۆری و سیاسی د ناڤ هەڤوەلاتیان دا بەلاڤ بکەت.
ئێدی ل ڤان جڤاکان تۆرەبوون ب سایا سازی و دەزگەهان رۆلەکێ گرینگێ فەروەریا ئالاڤێن دەسەلاتا سیاسی دبینیت. ل ڤان کاودانان “تاک زەحمەتێ دبینیت، تاکو بکاریت ببیتە هەڤوەلاتی و گرێدایی دەولەتێ بیت”([2]). هەڤوەلاتیبوون بێی وەکهەڤیا سیاسی، جڤاکی و ئابۆری درست نابیت، چونکو ئەڤە دبنە بنگەهێ “هەڤوەلاتیبوونا دێمۆکراتی/ هابرماس”([3]). ئێدی گرێبەستا سیاسی تێکهەلیا د ناڤبەرا هەڤوەلاتی و دەسەلاتا سیاسی دا ب هەڤکێشا “ریفۆرم بەرامبەر دەسەلات” سەرهەڤ دکەت.
داوی
ئەم دکارین پرسێن بێدەنگ بکەین، لێ ئەم نکارین پرسان ب دەنگێ بلند بکەین، کو ئەڤە پرسێن مرن و ژیانێ‌نە! بنێرە گەلەک کەسان ژیانا خوە ب قەهرەمانی دەسپێکر، لێ ل داویا ژیانا خوە کوولەتی هلبژارت.
ب کورتی، پشتی وەرارا گلۆبالێ، پرانیا گەلان ژ “سایکۆلۆیەکا مەلوول” دەربازی “گرێبەستێن جڤاکی و سیاسی” یێن نوو بوون، تەنێ سیاسی و رەوشەنبیرێ کورد ژ دەرڤەی تەڤگەرا دیرۆکێ دژیت.
[1]) محمد نورالدین أفایة ـــ في النقد الفلسفي المعاصر/ مصادرە الغربیة و تجلیاتە العربیة ـــ مرکز درسات الوحدة العربیة، ط1، بیروت ــ لبنان، 2014 ص149.
[2]) محمد مدان ـــ العصبیة و إشکالیة السلطة السیاسیة في المجتمعات العربية ـــ مجلة الانسان و المجتمع، العدد 7، تصدر عن: کلیة العلوم الانسانیة و العلوم الاجتماعیة/ جامعة تلمسان، الجزائر، 2013 ص81.
[3]) د. سیدي محمد المعرفة، ط1، عمان ــ الاردن، 2011 ص 158.
