كێ شایسته‌ی به ده‌وڵه‌تبونه؟ كورد یان فه‌له‌ستینییه‌كان؟
كورد له 100 ساڵی ڕابردودا له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه خیانه‌تیان لێكراوه، به‌ڵام فه‌له‌ستینییه‌كان ته‌نها له‌لایه‌ن برا عه‌ره‌به‌كانی خۆیانه‌وه
نوسینی: ڤیكتۆر شارپی
و: سه‌روه‌ر سالار چوچانی
زیاتر له 20 ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و باكوی ئه‌فریقادا بونیان هه‌یه، به‌ڵام له دوژمنایه‌تییه‌كی شاراوه‌دا بۆ ئیسرائیل، وڵاتانی جیهان ده‌خوازن له‌و 40 میله‌ی نێوان ده‌ریای ناوه‌ڕاست و ڕوباری ئه‌رده‌ندا، ده‌وڵه‌تێكی تریش بۆ عه‌ره‌به‌كان دروست بكرێت!.
ئیسرائیل كه له ده‌ڤه‌ری بچكۆله‌ی وێلزی بریتانیا و ویلایه‌تی نیوجێریسی گه‌وره‌تر نییه، زۆری لێده‌كرێت كه زه‌وییه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تێكی تازه و دوژمنی عه‌ره‌بیدا به‌ناوی فه‌له‌ستین به‌ش بكات.
بیرتان نه‌چێ، له هیچ تۆمارێكی مێژوییدا كیانێكی سه‌ربه‌خۆ و خاوه‌ن سه‌روه‌ری به‌ناوی “فه‌له‌ستین” بونی نه‌بووه، هه‌روه‌ها هیچ كیانێكی عه‌ره‌بی سه‌ربه‌خۆی خاوه‌ن سه‌روه‌ری له‌و ده‌ڤه‌ره‌دا نه‌بوه. فه‌له‌ستین هه‌میشه به ناوچه‌یه‌كی جوگرافی وتراوه، وه‌ك چۆن ده‌ڵێین سیبیریا یان په‌ته‌گۆنیا، به‌ڵام ده‌وڵه‌تێك به‌و ناوه‌وه هه‌رگیز بونی نه‌بووه.
به‌ڵام هه‌مانكات گه‌لێكی دی هه‌ن كه، وه‌كو جوله‌كه‌كان شایه‌نی به ده‌وڵه‌تبونن و ده‌توانین ڕیشه‌یان بۆ هه‌زاران ساڵ به‌ر له ئێستا بگێڕینه‌وه. ئه‌وانه كورده‌كانن كه زۆر جێی خۆیه‌تی مێژوه‌كه‌یان وه‌كو هی جوله‌كه‌كان بخرێته‌وه به‌ر باس. پێویستیشه ئاماژه به‌و نادادییه مێژوییه بكه‌ین كه چه‌ندین سه‌ده‌یه له‌لایه‌ن دراوسێ و ئیمپراتۆرییه‌ته دوژمنكاره‌كانه‌وه به‌سه‌ریاندا سه‌پێنراوه.
با بگه‌ڕێینه‌وه بۆ سه‌رده‌می به دیل گرتنی 10 خێڵه‌كه‌ی ئیسرائیل له‌لایه‌ن ئاشورییه‌كانه‌وه له 721-715 زایینیدا. ئه‌وه‌بو ئیسرائیلی جوله‌كه‌نشین له دانیشتوانی جوله‌كه داماڵرا و جوله‌كه‌كان دیپۆرت كران بۆ ناوچه‌ی میدیا و ئاشوریا، كه بریتییه له كوردستانی ئێستا.
دواتر ئاشوریا له‌لایه‌ن بابلییه‌كانه‌وه داگیر كرا و دواجار كۆتاییشی هێنا به شانشینی باشوریی جودای یه‌هودی و ئه‌و دو خێڵه‌ی تری جوله‌كه‌كانیش وه‌كو براكانی باكوریان نێردرانه هه‌مان ده‌ڤه‌ری كه ئاماژه‌مان پێكرد.
كاتێك سیروسی گه‌وره‌ی فارسه‌كان وڵاتی بابلییه‌كانی داگیركرد، ڕێگه‌ی به جوله‌كه‌كان دا بگه‌ڕێنه‌وه وڵاتی خۆیان. به‌ڵام زۆرێك له جوله‌كان نه‌گه‌ڕانه‌وه و به‌رده‌وامییان دا به ژیان له‌نێوان دراوسێكانیاندا له وڵاتی بابل، كه ئه‌ویش دیسان كوردستانی ئه‌مڕۆ له چوارچێوه‌یدا بوو.
ته‌لمودی بابلییه‌كان له بڕگه‌یه‌كدا باسی ئه‌و ده‌كات كه ڕێگه به جوله‌كان دراوه ئایینی یه‌هودی بڵاو بكه‌نه‌وه. له ساڵانی دواییدا بنه‌ماڵه‌ی فه‌رمانڕه‌وای پاشانشینی (ئه‌دیابین، كه پایته‌خته‌كه‌ی ئه‌ربائیلۆ بوه) كورده‌كان و زۆرێك له دانیشتوانی بونه جوله‌كه. له‌ڕاستیدا كاتێك له سه‌ده‌ی یه‌كی زایین جوله‌كان له ژی داگیركاریی ڕۆمانی ڕاپه‌ڕین، شاژنی كورده‌كان هێز و پاڵپشتیی نارد بۆ یارمه‌تیدانی جه‌نگاوه‌رانی جوله‌كه.
له سه‌ده‌ی دوی زایینیدا ئایینی یه‌هودییه‌ت له كوردستان ڕه‌گ و ڕیشه‌ی داكوتا. له ئیسرائیلی ئه‌مڕۆشدا جوله‌كه كورده‌كان له‌ناو خۆیاندا به مانی ئارامیی كۆن قسه ده‌كه‌ن. ژیانی كورد و جوله‌كه به جۆرێك تێكه‌ڵ بوو، زۆرێك له چیرۆك و گێڕانه‌وه فۆلكلۆرییه كوردییه‌كان به‌وانه‌ی جوله‌كه‌وه گرێ دراون.
جێی سه‌رنجه، گۆڕی چه‌ندین په‌یامبه‌ری جوله‌كه له كوردستان و له نزیك كوردستاندان. بۆ نمونه گۆڕی په‌یامبه‌ر ناحوم له ئه‌لقوشه، گۆڕی یۆنا له نه‌بی یونسی نه‌ینه‌وایه، گۆڕی په‌یامبه‌ر دانیاڵیش له پارێزگه‌ی به نه‌وت ده‌وڵه‌مه‌ندی كه‌ركوكی كوردستانه، هابابوك له توه‌سوركان و شاژنه هه‌داسا و مۆرده‌خای مامی له هه‌مه‌دانن.
دوای شكستهێنانی شۆڕشه‌كه‌یان له‌دژی ڕۆم، زۆرێك حاخامی جوله‌كه ڕویان كرده ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌ی ئه‌مڕۆ كوردستانه و په‌یوه‌ندییان كرد به هاوڕیكانیانه‌وه. له سه‌ده‌ی سێی زایینیدا ئه‌كادێمیا جوله‌كه‌كان له ناوچه‌كه‌دا گه‌شه‌یان سه‌ند. دواتر داگیركاری ساسانی و فارسی، چه‌وساندنه‌وه‌ی كورد و جوله‌كه‌ی به‌دوای خۆیدا هێنا و تا سه‌ده‌ی 7 و په‌لاماری عه‌ره‌به مسوڵمانه‌كان به‌رده‌وام بوو. شیاوی وتنه كورد و جوله‌كه پشتی عه‌ره‌به‌كانیان كرد، به‌و هیوایه‌ی له‌ده‌ست سته‌می ساسانییه‌كان ڕزگاریان بكه‌ن.
دوای داگیركاری عه‌ره‌بی، جوله‌كه‌كانی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی هیمیار كه له سعودیه‌ی ئێستا دا بوو، په‌یوه‌ندییان به جوله‌كه‌كانی ناوچه كوردییه‌كانه‌وه كرد. ئیدی له سایه‌ی فه‌رمانڕه‌وایی مسوڵمانه‌كاندا دۆخی جوله‌كان خراپ بو و وه‌كو ئه‌هلی زیممه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرا. به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ن فه‌رمانڕه‌وا مسوڵمانه‌كانه‌وه باجێكی زۆریان لێده‌سه‌نرا، جوله‌كه‌كان زه‌وییه كشتوكاڵییه‌كانیان به‌جێ هێشت و ڕویان له شاره‌كان كرد و بونه بازرگان و پیشه‌وه‌ر. زۆرێك له جوتیاره جوله‌كانیش كرانه مسوڵمان جا به زۆر، یان به‌هۆی ئه‌و دۆخه سه‌خته‌ی به‌هۆی جوله‌كه بونه‌وه تێیدا ده‌ژیان، به‌هۆی ژن و ژنخوازییه‌وه.
له‌م گه‌له (كورد) ه‌وه، كه‌سایه‌تیه‌كی مێژویی مه‌زن په‌یدا بو. له ساڵی 1138 دا له بنه‌ماڵه‌یه‌كی جه‌نگاوه‌ر و چاونه‌ترسی كورد كوڕێك هاته دونیا به‌ناوی سه‌لاجه‌دین یوسف بن ئه‌یوب. هه‌رچه‌نده به‌هۆی كوردبونیشییه‌وه عه‌ره‌به‌كان متمانه‌یان پێی نه‌بو، توانی خاچپه‌رسته‌كان له ئۆرشه‌لیم وه‌ده‌رنێ. ته‌نانه‌ت ئه‌وكاته‌ش عه‌ره‌به‌كان ئاگاداری ئه‌وه‌بون كه په‌یوه‌ندییه‌كی نزیك له‌نێوان گه‌لی كورد و جوله‌كاندا هه‌یه.
سه‌لاحه‌دین له‌كاتی شه‌ڕ و ئاشتیشدا ڕێوشوێنی مرۆڤانه و دادوه‌رانه‌ی به‌كارده‌هێنا. ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ی میتۆدی عه‌ره‌به‌كان بوو. ئه‌و هه‌ر به‌رامبه‌ر مه‌سیحییه‌كان دادپه‌روه‌ر نه‌بووه، به‌ڵكو بواری داوه جوله‌كانیش له ئۆرشه‌لیمدا گه‌شه بكه‌ن و چاكه‌ی ئه‌وه‌شی بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه كه دیواری ڕۆژاوای په‌رستگای جوله‌كانی دۆزییه‌وه، دوای ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ن مه‌سیحییه بیزه‌نتینییه‌كانه‌وه خرابوه ژێر چه‌ندین ته‌ن خاشاكه‌وه. حاخام و فه‌یله‌سوف و دكتۆری جوله‌كه موسای كوڕی مه‌یمون ماوه‌یه‌ك پزیشكی تایبه‌تی سه‌لاحه‌دین بووه.
تیمێكی زانایانی نێوده‌وڵه‌تی دۆزینه‌وه‌یه‌كی گرنگییان بینییه‌وه له ساڵی 2001 دا. ئه‌وه بو تیمێك له زانایانی ئه‌ڵمانی و هیندی و ئیسرائیلی دوای ئه‌نجامدانی پشكنینی ترشی ناووكی (DNA) بۆیان، ئاشكرایان كرد كه زۆرێك له جوله‌كه‌كانی ئه‌م سه‌رده‌مه په‌یوه‌ندییه‌كی جینی نزیكتریان هه‌یه له‌گه‌ڵ دانیشتوانی ناوچه‌ی باكوری ده‌ریای ناوه‌ڕاست (كورد و ئه‌رمه‌ن) به به‌راورد به عه‌ره‌ب و ده‌شته‌كییه‌كانی خواروی ده‌ریای ناوه‌ڕاست.
به‌ڵام با بێینه‌وه سه‌رده‌می ئه‌مڕۆ و بپرسین كه بۆچی هه‌مو دونیا داوای دروستكردنی ده‌وڵه‌تی فه‌له‌ستین ده‌كه‌ن و كاتێك دێته سه‌ر سه‌ربه‌خۆیی و ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی بۆ كورد، سه‌رسوڕهێنه‌رانه پشت ده‌كه‌نه ئه‌و بابه‌ته. وا دیاره بنه‌مای مافی چاره‌نوس به‌سه‌ر كورددا ناچه‌سپێ!.
له وتارێكدا به‌ناوی “ئیستیسنا بۆ بنیاتنانی ده‌وڵه‌تی كوردی”له ڕۆژنامه‌ی New York Sun و له 6ی ته‌موزی 2004 دا هیلیل هاكین په‌رده هه‌ڵده‌ماڵێ له‌سه‌ر ئه‌و جیاكاری و سیاسه‌ته دوفاقییه‌ی به‌رامبه‌ر خواستی كورد بۆ بنیاتنانی ده‌وڵه‌ت به‌كارده‌هێنرێت. ئه‌و ده‌نوسێ “ئه‌و نادپه‌روه‌ری و سته‌مه مێژوییه‌ی له كورد كراوه، دوباره له چوارچێوه عێراقی فیدراڵدا ڕوبه‌ڕویان ده‌بێته‌وه، به‌وه‌ی ده‌بێ ته‌نیا به ئۆتۆنۆمی ڕازی بن و بیر له سه‌ربه‌خۆیی نه‌كه‌نه‌وه”.
ڕاستییه سته‌مكاره‌كه ئه‌وه‌یه ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ی خۆیان ناو ناوه فه‌له‌ستینییه‌كان گه‌لێ هاوڕێیان له جیهانی به نه‌وت ده‌وڵه‌مه‌ندی عه‌ره‌بیدا هه‌یه، ئه‌و نه‌وته‌ی جیهان په‌رۆشیه‌تی بۆ بواره ئابورییه‌كه‌ی. به‌ڵام كورد، وه‌كو جوله‌كه، هاوڕێی كه‌میان هه‌یه و كاریگه‌رییان له‌سه‌ر زلهێزه‌كان زۆر كه‌مه یان هه‌ر نییه.
به‌ڕێز هالكین هه‌روه‌ها وتویه‌تی “كورد له فه‌له‌ستینییه‌كان قابیلییه‌تێكی زیاتری تێدایه بۆ به ده‌وڵه‌تبون. زمان و كلتورێكی تایبه‌ت به خۆیان هه‌یه كه فه‌له‌ستینییه‌كان نییانه. كورد هه‌ستی ئه‌وه‌یان تێدایه كه له ده‌وروبه‌ریان جیاوازن، به‌ڵام فه‌له‌ستینییه‌كان نییانه. كورد له 100 ساڵی ڕابردودا له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه خیانه‌تیان لێكراوه، به‌ڵام فه‌له‌ستینییه‌كان ته‌نها له‌لایه‌ن برا عه‌ره‌به‌كانی خۆیانه‌وه خیانه‌تیان لێكراوه”.
ئه‌و قسه كۆنه‌ی ده‌یوت ته‌نیا به دامه‌راندنی ده‌وڵه‌تێك بۆ عه‌ره‌به‌كانی فه‌له‌ستین ئاشتی ده‌چه‌سپێ، ئیدی سه‌رابێكه له بیاباندا. جیراڵد هۆنیگمانیش ده‌رباره‌ی خۆ خه‌ریككردنی جیهان به پرسی دامه‌راندنی ده‌وڵه‌ت بۆ عه‌ره‌به‌كانی فه‌له‌ستین و هه‌مانكات پشتگوێخستنی خواستی كورد و به‌ربه‌ر و ملیۆنان خه‌ڵكی تری غه‌یره عه‌ره‌ب له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و باكوری ئه‌فریقا نوسیویه‌تی. ئه‌و كتێبه به‌شێكه له چالاكییه‌ك له كۆنفرانسی لێكۆڵینه‌وه‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست كه نۆڤه‌مبه‌ری پار به‌سترا كتێبه‌كه چه‌ندین چاپته‌ری ته‌رخان كردوه بۆ پرسی كورد و هه‌روا له‌خۆوه نییه كه پێشه‌كییه‌كه‌ی له‌لایه‌ن سه‌رۆكی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورده‌وه نوسراوه.
له سه‌رده‌می سته‌مكاریی سه‌دام حسێندا، كورد كه‌وتنه به‌ر شاڵاوی كیمیاباران و له‌ناوبردن. هه‌روه‌ها له‌ژێر سایه‌ی توركه‌كاندا به‌ده‌ست سته‌مه‌وه ناڵاندویانه و ئێستاش له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی ئه‌مڕۆی توركه‌وه ده‌چه‌وسێنرێنه‌وه، ئه‌مه له‌كاتێكدایه وەزیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا ئه‌حمه‌د داودئۆغڵو له كۆنفرانسی لێكۆڵینه‌وه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا وتی كه وڵاته‌كه‌ی پشتیوانی چه‌وساوانی جیهان ده‌كات. ئه‌و چه‌وساندنه‌وه‌ی كورده‌كانی پشتگوێ خست و له‌باره‌ی چه‌وساوه‌كانی غه‌ززه‌وه دوا. ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بنه‌مای سیاسه‌تێكی ڕاسته‌قینه‌ی واقعی بیر بكه‌ینه‌وه، كێشه‌ی كورد له هه‌ردو ڕوی ئه‌خلاقیی و یاساییه‌وه له‌پێش كێشه‌ی ئه‌و عه‌ره‌بانه‌وه‌یه كه به خۆیان ده‌ڵێن فه‌له‌ستینی.
له‌لایه‌كی تره‌وه له‌دوای ڕوخانی ڕژێمی سه‌دام حسێن، كوردی عێراق داناییه‌كی زۆری سیاسی و ئابورییان نواند. سه‌یر كه‌ن ئه‌مه‌‌نده جودایه له نمونه‌ی عه‌ره‌به‌كانی غه‌ززه، كاتێك ئیسرائیل گێلانه كۆنترۆڵی كه‌ناری غه‌ززه‌ی دایه ده‌ستیان، له‌بری دروستكردنی نه‌خۆشخانه و قوتابخانه، ده‌ستیان دایه بنیاتنانی حه‌شارگه و شوێنی هه‌ڵدانی موشه‌ك و یاساكانی شه‌ریعه‌شیان جێبه‌جێ كرد كه چه‌وساندنه‌وه‌ی ژنان و غه‌یره مسوڵمانه‌كانی به‌دوای خۆیدا هێنا.
ئه‌مونی كوردی له ده‌ڤه‌ره نیمچه سه‌ربه‌خۆكه‌ی خۆیاندا كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی جوانتری پیشانی هه‌مو لایه‌ك داوه كه تێیدا هه‌موان به ژن و پیاوه به ئازادییه‌كی زیاتر شادن له چاو هه‌ر ناوچه‌یه‌كی تری جیهانی عه‌ره‌بی و ئیسلامی، یان لانیكه‌م به به‌راورد به ناوچه‌كانی تری عێراق كه له‌گه‌ڵ كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكاییه‌كاندا به خێرایی به‌ره‌و بێٍه‌روبه‌رییه‌كی ئیتنیكی مل ده‌نێ.
باراك ئۆباما و ده‌یڤد كامیرۆن و نیكۆلا ساركۆزی و ئه‌نگێلا مێركڵ و سه‌رانی تری دونیای سه‌ربه‌ست ده‌بێ وه‌كو ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی كه ده‌بێ له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا سه‌رهه‌ڵبدا، له كوردستانی به نه‌وت ده‌وڵه‌مه‌ند بڕوانن. ئه‌مه دادپه‌روه‌رییه‌كی ساده و سروشتییه و ته‌نانه‌ت زۆریش دواخراوه و ده‌بو زوتر جێبه‌جێ بكرایه. به‌ڵام دروستكردنی ده‌وڵه‌تێك بۆ عه‌ره‌به فه‌له‌ستینییه‌كان یه‌كسان ده‌بێت به بنیاتنانی په‌ناگه‌یه‌ك بۆ تیرۆریستانی دژه ڕۆژئاوایی و بنكه‌یه‌ك بۆ ئه‌لقاعیده و حه‌ماس و ده‌ڤه‌رێكی نادیموكراسی هه‌ڵكۆڵراو له‌ناو جه‌رگه‌ی زه‌وی باب و باپیرانی جوله‌كه‌ی وه‌كو یه‌هودا و سامورا، كه له‌سه‌ریدا بێگومان یاساكانی شه‌ریعه ده‌چه‌سپێنرێن. به كورتی ئه‌و ده‌وڵه‌ته یه‌ك ئامانجی ده‌بێت: له‌ناوبردنی ئه‌وه‌ی له كوشت و بڕی جوله‌كانه‌وه ماوه‌ته‌وه.
له كۆتاییدا، ئه‌وه دادپه‌روه‌رییه‌كی سروشتییه بۆ ئیسرائیل (كه خاوه‌ن مێژویه‌كی دورودرێژی هاوبه‌شه له‌گه‌ڵ گه‌لی كورد، ئه‌و دانیشتوانه 30 ملیۆنییه‌ی به توركیا و ئێران و عێراق و سوریادا بڵاوبونه‌وه‌ته) كه له نێوه‌نده جیهانییه‌كان كار بكات بۆ خێرا هێنانه ئارای ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ و سه‌ربه‌ری كوردستان. هاوپه‌یمانی به‌ستنی ئیسرائیل و كوردستانیش زیندوكردنه‌وه‌ی مێژوو، هه‌ستكردنی هاوبه‌ش ده‌بێ به ئازاره‌كانی هه‌ردولا و هه‌مانكات دروستكردنی ئایینده‌یه‌كی گه‌ش ده‌بێ بۆ ئه‌م دو نه‌ته‌وه ناعه‌ره‌به.
مه‌حمود عه‌باس، نكوڵیكه‌ر له هۆڵۆكۆست و سه‌رۆكی ده‌سه‌ڵاتدارێتی فه‌له‌ستینی هه‌رگیزا و هه‌رگیز ئه‌و بڕگانه‌ی ده‌ستوری فه‌له‌ستین ناسڕێته‌وه كه داوای “سڕینه‌وه‌ی كیانی زایۆنی له‌ڕوی سه‌ربازی و ئابوری و كلتوری و سیاسییه‌وه” ده‌كات. یان ساده‌تر بڵێین داوای تێك و پێكدانی ده‌وڵه‌تی جوله‌كه و جینۆسایدی گه‌له‌كه‌ی ده‌كه‌ن. كه‌چی سه‌رۆك ئۆباما و ئه‌وروپاییه‌كان پاره و سوپاس و پێزانینی به‌سه‌ردا ده‌ڕێژن.
ئه‌وه كورده‌كانن كه بێ چه‌ندوچون شایسته‌ی بونه ده‌وڵه‌تن. عه‌ره‌به فه‌له‌ستینییه‌كان شه‌رعییه‌تی ئه‌و مافه‌یان به‌وه له‌ده‌ستدا كه عه‌جه‌ب داهێنه‌رێكیان لێ ده‌رچوو له تاوانكاری و توندڕه‌وی و مه‌به‌ستی جینۆساید خوازی له هه‌مبه‌ر ئیسرائیل و جوله‌كه‌كاندا.
سه‌رچاوه: http://www.americanthinker.com
تێبینی: ڤیكتۆر شارپی نوسه‌رێكی ناسراوی ئه‌مریكییه و چه‌ندین بیروڕا و بڵاوكراوه‌ی له‌سه‌ر پرسه به‌ناوبانگه‌كانی جیهان هه‌یه و دواكتێبیشی بریتی بو له : پۆلێتیسایز، هه‌وڵی كوشتنی ده‌وڵه‌تی جوله‌كه.
